Τι κρατούν (και μας προσφέρουν) οι ήρωες του Αλέκου Φασιανού

Η μεγαλοσύνη της τέχνης του Αλέκου Φασιανού είναι η εξύψωση σε κυρίαρχη ιδεολογία των ασήμαντων λεπτομερειών της καθημερινής ζωής. Κανείς άλλος δεν θα είχε τη σχεδόν θαυματουργή δύναμη να αναδείξει τις «αναμονές» των οικοδομών για δεύτερο όροφο, σε κυρίαρχο σύμβολο του πόθου και του πάθους της έφηβης νέας Ελλάδας των δεκαετιών του 1950 και του 1960 για ασφαλέστερη, λιγότερο στερημένη, ευτυχέστερη ζωή. Κανείς άλλος δεν θα μετουσίωνε σε ηθική στάση ζωής τα μαλλιά και τα φουλάρια που ανεμίζουν, τον καπνό του τσιγάρου, τα λουλούδια, τον χαρταετό, το ποδήλατο, τα ψάρια, το κύμα, τα πουλιά.  Κι όλα αυτά να λέγονται με απλά, αθώα, οικεία, λόγια, με στοιχειώδεις ζωγραφικές χειρονομίες, περίτεχνες, εύγλωττες και σκανδαλωδώς κατανοητές. Είναι που στα έργα του εκ πεποιθήσεως ζωγράφου, η ψυχή και το συναίσθημα μορφοποιούνται σε εικόνα και η εικόνα μεταμορφώνεται σε ψυχή και συναίσθημα.

Οι ζωγραφικές ιστορίες του Αλέκου Φασιανού τις γράφουν, κατά κύριο λόγο, οι φίλοι του. Κι οι καλύτεροι φίλοι του είναι οι ποιητές, οι οποίοι έχουν πάντα δίκιο, από τον Μίλτο Σαχτούρη των νεανικών του χρόνων, έως τον Βαγγέλη Χρόνη, τα τεκμήρια της 30χρονης φιλίας τους μας ταξίδεψαν όλο το καλοκαίρι και θα συνεχίσουν να μας ταξιδεύουν αυτές τις τελευταίες ημέρες του μακρόσυρτου καλοκαιριού, στο Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών & Μουσικής Β & Μ Θεοχαράκη, με την εμπνευσμένη επιμέλεια του άοκνα δημιουργικού Τάκη Μαυρωτά. «Οι γνώσεις του» λέει για το φίλο του ο ποιητής Βαγγέλης Χρόνης «είναι αμέτρητες και έχει την ικανότητα να τις μεταφέρει με έναν απλό και μαγικό τρόπο». Σε μια αφήγησή του για τα πρώτα βήματα της εικαστικής ποιητικής του στο περιοδικό «Ζυγός», το 1971, ο Αλέκος Φασιανός σημειώνει: «Οι ποιητές στο “Μπραζίλιαν Κόφι” έπιναν τον καφέ τους. Δεν τους ήξερα ακόμη τότε. Ούτε το “Μπραζίλιαν” ήξερα. Γνώριζα μόνο τον Σαχτούρη και την Βακαλό. Αυτοί οι δυο πρώτοι με σημαδέψανε. Ο Σαχτούρης ήταν ήδη φίλος μου και τα ποιήματά του με εμπνέανε». Από τότε μέχρι σήμερα ο Φασιανός πορεύτηκε με τους ποιητές, που πάντα έχουν δίκιο και μπορούν ανά πάσα στιγμή να διδάξουν και να διδαχτούν από τον ζωγράφο. Ο Λουί Αραγκόν έγραψε, κάποτε, γι αυτόν και την τέχνη του: «Ο ουρανός είναι από τις στέγες πιο ψηλά. Αυτός που τ’ όνομά του γράφω, που έμαθα να λέω τ’ όνομά του, αυτός, ο Φασιανός, ω Φασιανέ! Θυμάμαι τις πρώτες μέρες όταν μου άρχισε η έκπληξη, ήταν ένας νέος τρόπος ν’ αγαπάς…».

Η ποίηση, από τις απαρχές της, από τα έπη του Ομήρου, λειτουργούσε αενάως μέσα στο νου του, χωρίς να επαναπαύεται ποτέ. Όπως το κύμα της Μεσογείου. Ο Φασιανός δεν ησυχάζει ποτέ. Πάντα κάτι σκέπτεται. Αυτό σημαίνει ότι έχει μια ιδέα στο νου του και τη ζωγραφίζει, κατ’ αρχάς, μέσα στο κεφάλι του. Σε μια επίσκεψή μου, με υποδέχτηκε με τον στίχο από την Οδύσσεια,  «Και Βορέης αιθρηγενέτης μέγα κύμα κυλίνδων». Σκέψου την εικόνα μου είπε. Τα κύματα κατρακυλούν επάνω στην ταραγμένη επιφάνεια του πελάγους. Ήταν φανερό ότι αυτό σκεφτόταν ο ίδιος πριν πάω. Τον είχα δει και στην Παλαιόχωρα να παρακολουθεί με τις ώρες την κίνηση των κυμάτων του Λιβυκού και την εικόνα που συμπυκνώνουν στο βάθος του ορίζοντα. Αυτό έκανε πάντα. Πως θα σχεδιάσει τη δυναμική κίνηση των κυμάτων, πέρα από ένα φυσικό φαινόμενο, επέκεινα του τοπίου. Και η ποίηση κρατούσε για άλλη μια φορά το κλειδί της αλήθειας και της εικόνας, αλλά και της λύτρωσης των βασάνων της εικαστικής έκφρασης. Στο ίδιο σημείωμα, στο περιοδικό «Ζυγός», ο Φασιανός εκμυστηρευόταν για τις πρώτες οδύνες της τέχνης: «Πολλές φορές έκλαιγα κρυφά γιατί δεν μπορούσα να καταλάβω τι είναι ζωγραφική. Μου άρεσε όμως ν’ απλώνω ένα χρώμα έντονο, ένα κόκκινο ή ένα μπλε σε μια μεγάλη επιφάνεια που να παριστάνει κάτι».           

Σε αυτές τις μεγάλες επιφάνειες, τα σύμβολα δεν είναι τα κυρίαρχα στοιχεία της τέχνης του Φασιανού, αλλά της ιδεολογίας της. Ο δεσπόζων είναι ο άνθρωπος – το μέτρο των πάντων κατά την προσφιλή στον ζωγράφο σκέψη των Αρχαίων – ο οποίος απευθύνεται, όμως, και μιλά στους θεατές, με τα σύμβολα που κρατά στα χέρια του. Συνηθίσαμε την προτεταμένη χούφτα των ηρώων του ζωγράφου, χωρίς να συνειδητοποιούμε ότι κρατούν τις ιδέες και τις ηθικές αξίες του έργου, τις παρακαταθήκες του, τα σύμβολα της μυθολογίας του. Όπως το κύμα, που όταν του ζήτησα να μιλήσουμε για τη σημειολογία όλων αυτών των πραγμάτων που κρατούν οι φίλοι του, εκείνος, ζωγράφισε μια γαλάζια φιγούρα που κρατούσε για πρώτη φορά στο χέρι του, ένα κόκκινο κύμα, όπως κατέληξε τελικά να απεικονίζει την σπειροειδή δυναμική του.

Περιδιαβάζοντας την έκθεση που θα παραμείνει για λίγες ακόμη ημέρες ανοιχτή, έως τις 29 Σεπτεμβρίου, νοιώσαμε ότι όλες αυτές οι επιβλητικές φιγούρες του Φασιανού είναι φίλοι μας, που μας προτείνουν ως δώρο όλα αυτά τα σύμβολα-ιδέες που κρατούν στα χέρια τους και στο τέλος μας τα χαρίζουν. Αυτό μας λέει, εν τέλει, και ο ζωγράφος στο κείμενο που έγραψε ειδικά για την eudemonia.gr – της οποίας το έμβλημα, ο νέος που κρατά ένα τσαμπί σταφύλι με όλους τους χυμούς της καλής ζωής, είχε την ευγένεια να φιλοτεχνήσει – όπου για πρώτη φορά εστιάζει στις καίριες λεπτομέρειες της ζωγραφικής του:

Ο συμβολισμός κρατά γερά

Όταν κρατά ένα φουλάρι, είναι ο άνθρωπος ο δυνατός, που του αρέσει το φύσημα του αέρα, η ελευθερία, η κίνηση. Καθώς το προτείνει στον συνομιλητή του, είναι ένδειξη φιλίας, είναι σύνδεσμος μεταξύ τους, σαν να του λέει, και να το εννοεί, «κράτησε το και εσύ από την άλλη πλευρά για να στεριώσει η φιλία μας, να γίνει ισχυρή και αθάνατη!»

Όταν έχει στα χέρια του ένα στάχυ, το κρατά, γιατί ο άνθρωπος έχει ανάγκη από επαφή με τη φύση. Κινείται μέσα στα δένδρα, τα φυτά, και φεύγοντας θέλει κάτι να του μείνει από αυτήν. Το στάχυ είναι σύμβολο της αύξησης, της γονιμότητας. Το ιερό φυτό της Δήμητρας.

Όταν κρατά λουλούδια είναι και ένδειξη ευγένειας, προσφοράς, φιλίας, τύχης, ομορφιάς, αγιότητας, τρυφερότητας, απλότητας, έρωτα, ζεστασιάς, ευτυχίας. Στην αρχαιότητα τα λουλούδια είχαν πολλούς συμβολισμούς. Τα κόκκινα, που συχνά ζωγραφίζω, σημαίνουν δύναμη, ζωτικότητα. Τα τριαντάφυλλα τη χαρά, τον θαυμασμό, τον έρωτα, την αφθονία.

Όταν κρατά περιστέρι είναι η αγάπη, η πνευματικότητα, η ειλικρίνεια, η πίστη, ο αγνός και καθαρός άνθρωπος. Ο απλός.

Το κλαδί ελιάς σηματοδοτεί την ειρήνη, την ελπίδα, την αρμονία.

Τα βάγια, τα κλαδιά του φοίνικα, είναι η νίκη της ζωής. Είναι εορταστικά, δοξαστικά!

Τα ψάρια σημαίνουν το κουράγιο, την αποφασιστικότητα, την τύχη που μας χρειάζεται, όπως στον καλό ψαρά, που την έχει ανάγκη για να πάει καλά η ψαριά του. Ας μην ξεχνάμε την ακροστιχίδα «ΙΧΘΥΣ», Ιησούς, Χριστός, Θεού, Υιός, Σωτήρ.

Θα δείτε καμιά φορά ο άνδρας να κρατά στα χέρια του το ποδήλατό του, «Ο φέρων το ποδήλατο». Θέλω να δείξω την πρόοδο μέσα από την κίνηση, την αλλαγή, την εξέλιξη. Ο άνθρωπος πρέπει να προχωρά, να μη μένει στάσιμος. Να συνεχίζει με τις δικές του δυνάμεις, με την «ορθοπεταλιά». Το προσωπικό του όχημα, δηλαδή το ποδήλατο, του δίνει την αυτονομία, την ανεξαρτησία. Το θεωρώ δυνατό σύμβολο!

Μου αρέσουν και οι χαρταετοί. Κρατά τον χαρταετό του, για να τον αφήσει μετά να πετάξει. Σαν να θέλει κι αυτός να απογειωθεί. Να υψωθεί το πνεύμα και η ψυχή του…

Το άλογο του, που ζωγραφίζω συχνά, το κρατά γερά από τα γκέμια του, γιατί έτσι γίνεται και ο ίδιος ανθεκτικός, ταχύς, υπερήφανος, ενεργητικός.

Όλα όσα κρατούν στο χέρι τους οι άνθρωποί μου, οι ήρωες, είναι, πιστεύω, τα σύμβολα των ιδιοτήτων εκείνων, που όλοι προσπαθούμε να καλλιεργήσουμε για το καλό μας.

Κρατήστε τα, λοιπόν, γερααααά!