Φαντάζουν ως η πλέον αντιπροσωπευτική γεύση των τοπίων του Αιγαίου. Λες και όλη ουσία των παρενθέσεων των ελάχιστων στεριών στην απέραντη θάλασσα, αναφύεται με τη μορφή ευωδιαστών χόρτων, που οι ατίθασες αίγες – που προσομοιάζουν με ηλιοκαμένα παιδιά του καλοκαιριού – και τα μειλίχια πρόβατα – που φαντάζουν ηλικιωμένοι που αργοπατούν υπό το βάρος της εμπειρίας – μετουσιώνουν σε πλήρες γεύσεων γάλα, ακόμη και στις ξηρές εποχές, που οι τυροκόμοι με αιωνόβιες αλχημείες συμπυκνώνουν σε τυρί. Και σύμφωνα με τον χρυσό κανόνα του Αιγαίου, που υπερισχύει στα πάντα, και στα τυριά του, η μεγαλοσύνη, ο πλούτος, η αυθεντικότητα – που είναι συνώνυμη με την ποιότητα –, η νοστιμιά, δεν βρίσκονται στο πολύ, αλλά στο λίγο. Ακόμη και σ’ ένα μικρό, μεγαλειώδες, σπιτικό τυράκι. Διαβάστε περισσότερα…

Με την πρώτη μπουκιά, λες και απελευθερώνονται από την «πίντα» οι κάβοι της ανυπομονησίας για το ταξίδι της επιστροφής στη μικρή πατρίδα, και το ασημένιο τρεχαντήρι, φορτωμένο νόστο – τη ρίζα του νόστιμου – βάζει πλώρη για το κέντρο και τις άκρες του Αρχιπελάγους, από τη Λήμνο ως την Κάρπαθο και την Κάσο, με ενδιάμεσους σταθμούς την Αλόννησο, την Ικαρία, την Κύθνο, τη Μύκονο, τη Νάξο, τη Σίφνο, την Αμοργό, την Κίμωλο, τη Ρόδο. Μπορούμε να πούμε τα νησιά και αλλιώς· κασπακινό τη Λήμνο, μακαρούνες την Κάρπαθο, ντολμαδάκια την Κάσο, τόνο την Αλόννησο, σουφικό την Ικαρία, σφουγγάτα την Κύθνο, μελόπιτα τη Μύκονο, ρόστο τη Νάξο, μαστέλο τη Σίφνο, πατατάτο την Αμοργό, λαδένια την Κίμωλο, λακάνη τη Ρόδο. Γιατί ο τόπος έχει τη δική του γεύση που ακουμπά στέρεα στη στεριά. Διαβάστε περισσότερα…

Από τα μπουμπούκια της κάπαρης στιφάδο στο πανηγύρι του Σταυρού στη Φολέγανδρο, στους βλαστούς της κάπαρης με σκορδαλιά στο πανηγύρι του Τριπόταμου της Τήνου και από τα αδέσποτα φυτά στο γλαρονήσι της Αγίας Κυριακής στη Λέρο, στα αγκουράκια επάνω στη μόστρα με την κοπανιστή στα πολυτελή πρωινά των ξενοδοχείων της Μυκόνου, η κάπαρη μοιάζει με την επίσημη γεύση του θέρους στο Αιγαίο. Διαβάστε περισσότερα…

Τι είναι εν τέλει παράδοση σήμερα; Ο διαλογικός τρόπος που τίθεται το ερώτημα παραπέμπει αμέσως – αμέσως στον Πλάτωνα. Οι εμπνευσμένοι διάλογοι του ταξίδευαν μαζί μου στη σύντομη, θαλάσσια, διαδρομή από το λιμάνι της Ραφήνας στον κόρφο του Γαυρίου. Καθόλου παράξενο ή πρωτότυπο, αφού ο Πλάτωνας και οι ιδέες του είναι απίστευτα επιδραστικές σε κάθε φάση του ανθρώπινου νου, χιλιάδες χρόνια τώρα. «Η γνώση είναι ανάμνηση», λέει κάπου. Διαβάστε περισσότερα…

Αυτή τη φορά ευχόμουν να χτυπήσει ο Παπάς του Ντελή το παράθυρο του πατέρα μου. Ήταν το σύνθημα ότι ο καιρός είναι καλός και πρέπει αμέσως να ξεκινήσουν οι ετοιμασίες  για το ψάρεμα. Αυτό για τον πατέρα μου σήμαινε βιαστική απόλαυση του πρωινού καφέ, όσο η μητέρα μου ετοίμαζε τον «τουβρά» του, το δισάκι από καραβόπανο, με τις «καθετές», το σουγιά, το παγούρι του νερού και το πρόχειρο φαγητό, κουλούρες με κασιώτικο αρμυροτύρι, ντομάτα και αγγούρι. Αυτή τη φορά το νερό και το φαγητό ήταν επί δύο, γιατί, τι ευτυχία, θα έπαιρναν και εμένα μαζί τους, σε ένα αξέχαστο, για όλη τη ζωή μου, μεγάλο, ψάρεμα. Διαβάστε περισσότερα…

Βρισκόμουν μπροστά σε μια πολυποίκιλη συνομωσία των υλικών και των χιλιετιών που σαρώνουν την επιφάνεια της μεγάλης θάλασσάς μας όπως οι ριπές των μελτεμιών παίρνουν και σηκώνουν τους αναβάτες των ιστιοσανίδων, εδώ στις γειτονικές παραλίες του Αφιάρτη της Καρπάθου. Στη Δαματρία, σε ένα από τα τραπέζια του εστιατορίου του ξενοδοχείου «Ποσειδών», η Άντζελα Παπαβασιλείου έχει βάλει μπροστά μας ένα εμβληματικό πιάτο της, ταρτάρ τόνου με κινόα και ταπιόκα. Η σεφ μας λέει πόσο έχει βασανίσει τον εαυτό της και τα υλικά της για να επιτύχει αυτή την εξαίσια γεύση, γεγονός που της παρέχει το δικαίωμα να κρατήσει μυστική τη συνταγή. Διαβάστε περισσότερα…

Στη Μήλο λένε ότι αν έχεις στην κουζίνα σου αλεύρι, λάδι, κρεμμύδι και τυρί, δεν θα πεινάσεις ποτέ. Αν σε αυτό προσθέσεις και το τοματοζούμι, τον μπελτέ ντομάτας που συντηρείται ολόχρονα στα πήλινα σκεύη, όχι μόνο δεν θα πεινάσεις ποτέ, αλλά θα τρως και νόστιμο φαγητό. Γιατί στο νησί της κυράς της Φυλακωπής, το τοματοζούμι όλα τα νοστιμεύει. Διαβάστε περισσότερα…

Όταν ήμασταν παιδιά παίζαμε με τα κόκαλα των σουπιών. Τα φορτώναμε τόνους όνειρα, καρφώναμε στην κουβέρτα τους ένα ασπρόμαυρο φτερό γλάρου, και τα αφήναμε στους γιαλούς να ταξιδέψουν για μακρινές στεριές. Τώρα, καθώς αγωνιζόμαστε να μείνουμε παιδιά, που δεν έπαψαν ποτέ να περιδιαβάζουν εκείνους γιαλούς στις όχθες του Καρπάθιου πελάγους, παίζουμε με τα σουπιοκόκαλα, φορτώνοντάς τα σουπιοπίλαφο και, πάντα, όνειρα. Διαβάστε περισσότερα…

Ανακαλύψαμε τον κόσμο παίζοντας στην ακρογιαλιά, όχι μόνο εμείς, τα παιδιά των νοτίων θαλασσών, εν δυνάμει θαλασσοπόροι, αλλά και οι πρώτοι άνθρωποι. Όλες οι μεγάλες πορείες προς τις σπουδαίες ανακαλύψεις και τις αποκαλύψεις ξεκινούν από έναν μικρό περίπατο στην ακροθαλασσιά, στην πιο γοητευτική και συναρπαστική συνεύρεση των μεγάλων δυνάμεων της ζωής, του πελάγους, της στεριάς, του αγέρα και των ονείρων. Και τα δικά μας όνειρα απέπλεαν από το μικροσκοπικό λιμανάκι της Μπούκας, στη σκιά του καμπαναριού με το ρολόι του Αγίου Σπυρίδωνα, πριν ακόμη μάθουμε να παγιδεύουμε στις χούφτες μας τις διάφανες γαρίδες, να ψαρεύουμε  με γυάλα και ζυμάρι τα κεφαλόπουλα, να ανακαλύψουμε ότι κάτω από τις πέτρες υπάρχουν καβουράκια και να μάθουμε ότι οι πεταλίδες «βγαίνουν» αν τις χτυπήσεις με μια πέτρα. Οι χοχλιοί, τα θαλασσινά σαλιγκάρια, ήταν εκεί – ειδικά αν υπήρχε «νεροφιδιά», είχαν, δηλαδή, τραβηχτεί τα νερά από τη μπουνάτσα – ακίνητοι, διατεθειμένοι να τους μαζέψουμε. Διαβάστε περισσότερα…

Ολόκληρη η ιδιαίτερη προσωπικότητα της Άνδρου είναι έργο των διασταυρούμενων δρόμων που αφήνουν βαθύ το ίχνος τους απ’ όπου περνούν, στη γη και στη θάλασσα. Στο τοπίο και στον πολιτισμό των ανθρώπων που έχουν ριζώσει στα βάθη της ψυχής του, και εκείνο έχει απλώσει βαθιές ρίζες στα μύχια της δικής τους ψυχής. Έτσι, που, σου είναι αδιανόητο να διαχωρίσεις αυτό το ξεχωριστό, απ’ όλα τα άλλα νησιά των Κυκλάδων, τοπίο, τους ανθρώπους που το κοσμούν κτίζοντας επάνω του γεφύρια, καλντερίμια, περίτεχνες ξερολιθιές και καράβια, για να κερδίσουν τη ζωή τους. Κι όλων αυτών η γεύση και ο πολιτισμός, λες, και συμπυκνώνονται μέσα σε ένα πιάτο, σε ένα φαγητό, που σου τα διηγείται καθώς το ετοιμάζεις και το γεύεσαι. Και τίποτε δεν διηγείται το μυθιστόρημα της Άνδρου πιο νόστιμα, ίσως και πιο παραστατικά, από τη φουρτάλια. Διαβάστε περισσότερα…

Δεν υπάρχει για εμένα πιο συναρπαστικός περίπατος από εκείνον στο λιμάνι, δίπλα στα αραγμένα ψαράδικα τρεχαντήρια και τους ψαράδες τους αενάως απασχολημένους με την προετοιμασία της επόμενης καλάδας. Παλιότερα παρακολουθούσα τους ψαράδες που ψάρευαν από στεριάς – ιδιαίτερα στο μικρό λιμάνι της Ρόδου, το Μαντράκι – και έπαιρνα ιδέες ή ψάρευα κι εγώ ο ίδιος, αλλά τώρα, εδώ στην Κάσο, κατεβαίνω όταν επιστρέφουν τα καΐκια και αγοράζω ψάρια ή παίρνω ιδέες για μαγειρικές αποδράσεις. Διαβάστε περισσότερα…

Τόπος άπλετης ευδαιμονίας είναι εκεί που τρως τις καλύτερες τηγανητές πατάτες. Και για εμένα είναι το «κούμιλο», η εστία της αυθεντικής φωτιάς με ξύλα, που έστησα με δυο πέτρες στο χωράφι, την πίσω αυλή του σπιτιού μας στην Κάσο. Πατάτες τροφαντές, κομμένες στα τέσσερα, βουτυράτες στον εσωτερικό τους κόσμο, περιβεβλημένες τη χρυσαφένια τραγανότητα που τους φορά το καυτό ελαιόλαδο, επάνω στην οποία λαμπιρίζουν οι κόκκοι του πολύτιμου αλατιού από το αφρολουσμένο πεδίο της Κορακιάς των Αρμαθιών. Δεν ξέρω αν είναι η φυσική φωτιά, η αργή θερμότητά της, το ευωδιαστό πέρασμα του καπνού ή η μεγάλη χάρη της μικρής πατρίδας που όλα τα καθαγιάζει, αλλά οι εκρήξεις της νοστιμιάς, των συναισθημάτων, της μνήμης, της απόλαυσης, της ευτυχίας, ξέρω, είναι μοναδικές και απογειωτικές. Διαβάστε περισσότερα…

Δεν θα είμαι πια παιδί, όταν με εγκαταλείψει η διάθεση, μόλις πλησιάσω στην ακρογιαλιά, να αναποδογυρίζω τις θαλασσόπετρες, για να «ξεσκάλω» το καβουράκι που κρύβεται από κάτω τους. Τέτοιο κακό, ακόμη, δεν μου έχει συμβεί, αλλά αυτή τη φορά η αναζήτηση των καβουριών δεν ήταν ενέργεια του ενστίκτου των πρωτόγονων τροφοσυλλεκτών ανθρώπων, αλλά η ανάμνηση ενός φαγητού της cucina povera, που μου είχε αποκαλύψει η Ράνια στην Ικαρία. Καβουράκια με άγρια χόρτα, το φαγητό της ανάγκης των δύσκολων ημερών του τελευταίου μεγάλου πολέμου, όταν δεν είχαν ούτε την ελευθερία να λύσουν τις βάρκες τους και να ανοιχτούν για πιο αποδοτικά ψαρέματα.

Διαβάστε περισσότερα…

Δεν είναι μόνο ότι «το αίμα τσιμπά» στην Κύπρο – όπως αλλιώς περιγράφουν στο νησί τη συγγένεια εξ αίματος – καθώς ο πάππους μου ο Χριστόφορος γεννήθηκε και έζησε τα πρώτα χρόνια της ζωής του στα μέρη της Πάφου, αλλά, κυρίως, γιατί από τη πρώτη στιγμή που αποβιβάστηκα στις ακρογιαλιές της, αισθάνθηκα ότι η μεγαλόνησος της ανατολικής Μεσογείου είναι η ιδιαίτερη πατρίδα όλων των Ελλήνων, τόπος της πάλλουσας ελληνικότητας. Ένας κόσμος ομογενής, μια όμορφη μικρή πατρίδα, χαμογελαστή, γλυκιά, οικεία, αλλά και με το πέπλο της αδιόρατης λύπης για τη μεγάλη αδικία, να περνά διαρκώς επάνω από το εκφραστικό βλέμμα της. Όπως τα γαλάζια μάτια του πάππου, που μιλούσαν για αγάπη και καλοσύνη, στη σκιά της υποψίας μελαγχολίας για την απώλεια της μητέρας του και την οδύσσειά του από την οικογενειακή εστία προς την Αίγυπτο και από εκεί στην Κάσο, όπου ρίζωσε με άλλο όνομα, δεν θυμόταν καλά, ίσως από Χριστόδουλος Ιωαννίδης σε Χριστόφορος Χριστοφόρου. Διαβάστε περισσότερα…

Πως μου ήρθε τώρα ανήμερα της ελάσσονος εορτής του μπακαλιάρου και της σκορδαλιάς να μαγειρέψω χταπόδι με πατάτες στο φούρνο, ένα φαγητό κατάλληλο για «φαμιλίτες», όπως λέγαμε στο νησί τους αρχηγούς των οικογενειών με πολλά μέλη, που αγωνίζονταν για να τα θρέψουν, πληθαίνοντας με ευφάνταστες ιδέες και ταιριάσματα την τροφή. Και βέβαια οι πατάτες και το μελωμένο ζουμάκι μέσα στο οποίο βαπτιζόταν το ψωμί για να γίνει από φτωχική «θεϊκή» μπουκιά υπήρχαν στο τραπέζι, αλλά το χταπόδι δεν χαραμιζόταν για την ευτυχία του ουρανίσκου. Όχι γιατί ήταν δυσεύρετο ή δύσκολο να ψαρευτεί – οι νησιώτες βουτούσαν και τα έπιαναν με τα χέρια αν κατάφερναν να τα δουν στον βυθό ή τα ψάρευαν με ένα αγκίστρι και ένα λευκό πανί – αλλά γιατί ήταν εξαιρετικό δόλωμα για νυχτερινές καλάδες που θα απέδιδαν πλούσιες ψαριές από «άσπρα» ψάρια – φαγκριά ή συναγρίδες – που ήταν πιο εμπορικά και έπιαναν ακριβότερη τιμή στην αγορά. Διαβάστε περισσότερα…

Ο παστός μπακαλιάρος, αν και έλκει την καταγωγή του στην ανοιχτή θάλασσα, πέρα από τις Ηράκλειες Στήλες της Μεσογείου, εν τούτοις έχει ενσωματωθεί πλήρως στην οικονομία των παραδοσιακών κοινωνιών του Αιγαίου και στο τραπέζι τους, ακόμη και στο απλωμένο τραπεζομάντηλο στην άκρη του χωραφιού, κάτω από τη μονάκριβη χαρουπιά, τώρα τον Ιούνιο, στο μεσημεριανό διάλειμμα της πανστρατιάς του θέρους. Πληθωρικός και χορταστικός μπακαλιάρος με μακαρόνια, κατά γης, σε ένα μισοθερισμένο χωράφι στη Μήλο. Διαβάστε περισσότερα…

Θυμήθηκα σήμερα τον Μιχάλη του Πρωτογιού. Ήρθε στο νου μου μέσα στο σύννεφο του μπονέντη που ταξιδεύει από κορφή σε κορφή των βουνών φορτωμένο  με μνήμες από την αθωότητα του νότου. Ήταν αρχές της δεκαετίας του 1970, όταν ψαρεύαμε μανούρια με τα μικρά καλάμια μας στον Εμπορειό, το παλαιό λιμάνι της Κάσου. Διαβάστε περισσότερα…

Ακάνοι; Πάγκαλοι; Τι μπορεί να σημαίνουν αυτά τα ονόματα; Ας τους πούμε ασκολύμπρους για να συνεννοηθούμε. Αλλά και πάλι, αυτό το εξωτικό – με την έννοια του άγνωστου και του ανοίκειου – άγριο και επιθετικό βλαστάρι, είναι γνωστό έως και οικείο, παρά τα αγκάθια του, για τη νοστιμιά του, στο τόξο της λύρας, στην Κρήτη, κυρίως, αλλά και στην Κάσο και την Κάρπαθο, και όπως προσφάτως μάθαμε και στην Κύπρο, που αν και δεν γλεντά με λύρα, αλλά με βιολί, βρίσκεται επάνω στην προέκταση αυτού του τόξου ήδη από τους μινωικούς χρόνους. Στην Κρήτη τους λένε ασκολύμπρους, αλλά στα Χανιά μετατοπίζουν μερικές θέσεις μπροστά το «ρ» και τους αποκαλούν ασκρολύμπους. Στην Κάσο τους λένε ακάνους, φαντάζομαι και στην Κάρπαθο, και στην Κύπρο πάγκαλους, τους οποίους τρώνε με λάδι και λεμόνι. Διαβάστε περισσότερα…