Για τους περισσότερους είναι ενόχληση στη θωριά αλλά και στις δραστηριότητες στη θάλασσα. Για τους ψαράδες είναι αλίευμα χωρίς εμπορική αξία. Κανείς δεν θέλει να αγοράσει ένα φιδόμορφο ψάρι, με στόμα γεμάτο κοφτερά δόντια, που μόνο ανατριχίλα μπορεί να προκαλέσει στον θεατή. Πόσο μάλλον να το βάλει και στο τσουκάλι του. Κι όμως, εκείνοι που ξέρουν ορκίζονται στη ντοστιμιά της.  Διαβάστε περισσότερα…

Αυτά είναι φιγούρες των Νοτίων Σποράδων. Γευστικά τσαλίμια του συρτού ή της σούστας. Σαν την μικρή κόκκινη γαρίδα, αυτή που είναι γνωστή ως συμιακό γαριδάκι, αλλά στα άλλα νησιά επιμένουν να το λένε δωδεκανησιακό, αφού το ψαρεύουν παντού με κύρτους που ποντίζουν σε βάθη άνω των εκατόν πενήντα οργιών. Η Κάλυμνος, η Λέρος, η Σύμη, η Χάλκη, η Κάσος. Ένας μονολεκτικός στίχος ποιήματος τα ονόματά τους, μια έντονη απόλαυση, αρτυμένη με χίλιες δυο μνήμες και ιστορίες. Ακόμα και οι πέτρες των βυθών τους, έχουν ατόφια τη γεύση του πελάγους,  που απλώνεται στο στόμα σου σαν κύμα που μπουκάρει σε περίκλειστο κόρφο και τον πλημμυρίζει θάλασσα,  μόλις δαγκώσεις την χρυσοκοραλλένια, με μαβί περίγραμμα, σάρκα, που κρύβουν στην καρδιά τους. Διαβάστε περισσότερα…

Κοιτάζω τις φαρδιές μένουλες – αυτά τα μικρά ψαράκια που κουβαλούν στην πλάτη τους τις πιο λαμπερές αποχρώσεις του γαλάζιου – να ανεμίζουν ελεύθερα στις διαθέσεις του μελτεμιού• μια να ησυχάζουν και μια να «κολυμπούν» τρελά στον αγέρα, σαν να δέχτηκαν επίθεση από μεγάλο αρπακτικό ψάρι, όπως τους κυνηγούς που έχουν αρμαθιασμένους οι ηλιοκαμένοι νεαροί ψαράδες του Αιγαίου της εποχής του Χαλκού, στη μνημειώδη τοιχογραφία του Ακρωτηρίου της Θήρας. Όσο παρατηρώ τον τρόπο που έχουν αρμαθιάσει τη ψαριά τους, τόσο πείθομαι ότι υπάρχουν ανεξίτηλα χρωμοσώματα του Αιγαίου που με μαγικό τρόπο – που μπορείς και να τον πεις μικρό θαύμα – ρέουν μαζί με τις χιλιετηρίδες από γενιά σε γενιά στους ανθρώπους της θάλασσάς μας. Διαβάστε περισσότερα…

Βρισκόμουν μπροστά σε μια πολυποίκιλη συνομωσία των υλικών και των χιλιετιών που σαρώνουν την επιφάνεια της μεγάλης θάλασσάς μας όπως οι ριπές των μελτεμιών παίρνουν και σηκώνουν τους αναβάτες των ιστιοσανίδων, εδώ στις γειτονικές παραλίες του Αφιάρτη της Καρπάθου. Στη Δαματρία, σε ένα από τα τραπέζια του εστιατορίου του ξενοδοχείου «Ποσειδών», η Άντζελα Παπαβασιλείου έχει βάλει μπροστά μας ένα εμβληματικό πιάτο της, ταρτάρ τόνου με κινόα και ταπιόκα. Η σεφ μας λέει πόσο έχει βασανίσει τον εαυτό της και τα υλικά της για να επιτύχει αυτή την εξαίσια γεύση, γεγονός που της παρέχει το δικαίωμα να κρατήσει μυστική τη συνταγή. Διαβάστε περισσότερα…

Όταν ήμασταν παιδιά παίζαμε με τα κόκαλα των σουπιών. Τα φορτώναμε τόνους όνειρα, καρφώναμε στην κουβέρτα τους ένα ασπρόμαυρο φτερό γλάρου, και τα αφήναμε στους γιαλούς να ταξιδέψουν για μακρινές στεριές. Τώρα, καθώς αγωνιζόμαστε να μείνουμε παιδιά, που δεν έπαψαν ποτέ να περιδιαβάζουν εκείνους γιαλούς στις όχθες του Καρπάθιου πελάγους, παίζουμε με τα σουπιοκόκαλα, φορτώνοντάς τα σουπιοπίλαφο και, πάντα, όνειρα. Διαβάστε περισσότερα…

Τι είναι εν τέλει παράδοση σήμερα; Ο διαλογικός τρόπος που τίθεται το ερώτημα παραπέμπει αμέσως – αμέσως στον Πλάτωνα. Οι εμπνευσμένοι διάλογοι του ταξίδευαν μαζί μου στη σύντομη, θαλάσσια, διαδρομή από το λιμάνι της Ραφήνας στον κόρφο του Γαυρίου. Καθόλου παράξενο ή πρωτότυπο, αφού ο Πλάτωνας και οι ιδέες του είναι απίστευτα επιδραστικές σε κάθε φάση του ανθρώπινου νου, χιλιάδες χρόνια τώρα. «Η γνώση είναι ανάμνηση», λέει κάπου. Διαβάστε περισσότερα…

Ανακαλύψαμε τον κόσμο παίζοντας στην ακρογιαλιά, όχι μόνο εμείς, τα παιδιά των νοτίων θαλασσών, εν δυνάμει θαλασσοπόροι, αλλά και οι πρώτοι άνθρωποι. Όλες οι μεγάλες πορείες προς τις σπουδαίες ανακαλύψεις και τις αποκαλύψεις ξεκινούν από έναν μικρό περίπατο στην ακροθαλασσιά, στην πιο γοητευτική και συναρπαστική συνεύρεση των μεγάλων δυνάμεων της ζωής, του πελάγους, της στεριάς, του αγέρα και των ονείρων. Και τα δικά μας όνειρα απέπλεαν από το μικροσκοπικό λιμανάκι της Μπούκας, στη σκιά του καμπαναριού με το ρολόι του Αγίου Σπυρίδωνα, πριν ακόμη μάθουμε να παγιδεύουμε στις χούφτες μας τις διάφανες γαρίδες, να ψαρεύουμε  με γυάλα και ζυμάρι τα κεφαλόπουλα, να ανακαλύψουμε ότι κάτω από τις πέτρες υπάρχουν καβουράκια και να μάθουμε ότι οι πεταλίδες «βγαίνουν» αν τις χτυπήσεις με μια πέτρα. Οι χοχλιοί, τα θαλασσινά σαλιγκάρια, ήταν εκεί – ειδικά αν υπήρχε «νεροφιδιά», είχαν, δηλαδή, τραβηχτεί τα νερά από τη μπουνάτσα – ακίνητοι, διατεθειμένοι να τους μαζέψουμε. Διαβάστε περισσότερα…

Όταν ο μινιμαλισμός του φαγητού μεγεθύνει την ηδονή της συντροφιάς. Ο Επίκουρος έλεγε στον Μενοικέα, ότι ο σοφός δεν προτιμά με κανέναν τρόπο τη μεγαλύτερη ποσότητα, αλλά την νοστιμιά. Ο αρχαίος φιλόσοφος αναδεικνύει με λίγα λόγια την κεντρική ιδέα του μεζέ. Τον ορισμό του. Μικρές δόσεις, μεγάλης απόλαυσης, παρέα, καλή ώρα, με μπύρα ΑΛΦΑ Weiss. Παρέα, η μαγική λέξη στη λειτουργία του μεζέ. Η συντροφιά. Αν ρωτήσεις ποιος είναι ο καλύτερος μεζές, όλοι, σχεδόν, θα σου απαντήσουν η καλή παρέα. Διαβάστε περισσότερα…

Ολόκληρη η ιδιαίτερη προσωπικότητα της Άνδρου είναι έργο των διασταυρούμενων δρόμων που αφήνουν βαθύ το ίχνος τους απ’ όπου περνούν, στη γη και στη θάλασσα. Στο τοπίο και στον πολιτισμό των ανθρώπων που έχουν ριζώσει στα βάθη της ψυχής του, και εκείνο έχει απλώσει βαθιές ρίζες στα μύχια της δικής τους ψυχής. Έτσι, που, σου είναι αδιανόητο να διαχωρίσεις αυτό το ξεχωριστό, απ’ όλα τα άλλα νησιά των Κυκλάδων, τοπίο, τους ανθρώπους που το κοσμούν κτίζοντας επάνω του γεφύρια, καλντερίμια, περίτεχνες ξερολιθιές και καράβια, για να κερδίσουν τη ζωή τους. Κι όλων αυτών η γεύση και ο πολιτισμός, λες, και συμπυκνώνονται μέσα σε ένα πιάτο, σε ένα φαγητό, που σου τα διηγείται καθώς το ετοιμάζεις και το γεύεσαι. Και τίποτε δεν διηγείται το μυθιστόρημα της Άνδρου πιο νόστιμα, ίσως και πιο παραστατικά, από τη φουρτάλια. Διαβάστε περισσότερα…

Τόπος άπλετης ευδαιμονίας είναι εκεί που τρως τις καλύτερες τηγανητές πατάτες. Και για εμένα είναι το «κούμιλο», η εστία της αυθεντικής φωτιάς με ξύλα, που έστησα με δυο πέτρες στο χωράφι, την πίσω αυλή του σπιτιού μας στην Κάσο. Πατάτες τροφαντές, κομμένες στα τέσσερα, βουτυράτες στον εσωτερικό τους κόσμο, περιβεβλημένες τη χρυσαφένια τραγανότητα που τους φορά το καυτό ελαιόλαδο, επάνω στην οποία λαμπιρίζουν οι κόκκοι του πολύτιμου αλατιού από το αφρολουσμένο πεδίο της Κορακιάς των Αρμαθιών. Δεν ξέρω αν είναι η φυσική φωτιά, η αργή θερμότητά της, το ευωδιαστό πέρασμα του καπνού ή η μεγάλη χάρη της μικρής πατρίδας που όλα τα καθαγιάζει, αλλά οι εκρήξεις της νοστιμιάς, των συναισθημάτων, της μνήμης, της απόλαυσης, της ευτυχίας, ξέρω, είναι μοναδικές και απογειωτικές. Διαβάστε περισσότερα…

Δεν θα είμαι πια παιδί, όταν με εγκαταλείψει η διάθεση, μόλις πλησιάσω στην ακρογιαλιά, να αναποδογυρίζω τις θαλασσόπετρες, για να «ξεσκάλω» το καβουράκι που κρύβεται από κάτω τους. Τέτοιο κακό, ακόμη, δεν μου έχει συμβεί, αλλά αυτή τη φορά η αναζήτηση των καβουριών δεν ήταν ενέργεια του ενστίκτου των πρωτόγονων τροφοσυλλεκτών ανθρώπων, αλλά η ανάμνηση ενός φαγητού της cucina povera, που μου είχε αποκαλύψει η Ράνια στην Ικαρία. Καβουράκια με άγρια χόρτα, το φαγητό της ανάγκης των δύσκολων ημερών του τελευταίου μεγάλου πολέμου, όταν δεν είχαν ούτε την ελευθερία να λύσουν τις βάρκες τους και να ανοιχτούν για πιο αποδοτικά ψαρέματα.

Διαβάστε περισσότερα…

Πως μου ήρθε τώρα ανήμερα της ελάσσονος εορτής του μπακαλιάρου και της σκορδαλιάς να μαγειρέψω χταπόδι με πατάτες στο φούρνο, ένα φαγητό κατάλληλο για «φαμιλίτες», όπως λέγαμε στο νησί τους αρχηγούς των οικογενειών με πολλά μέλη, που αγωνίζονταν για να τα θρέψουν, πληθαίνοντας με ευφάνταστες ιδέες και ταιριάσματα την τροφή. Και βέβαια οι πατάτες και το μελωμένο ζουμάκι μέσα στο οποίο βαπτιζόταν το ψωμί για να γίνει από φτωχική «θεϊκή» μπουκιά υπήρχαν στο τραπέζι, αλλά το χταπόδι δεν χαραμιζόταν για την ευτυχία του ουρανίσκου. Όχι γιατί ήταν δυσεύρετο ή δύσκολο να ψαρευτεί – οι νησιώτες βουτούσαν και τα έπιαναν με τα χέρια αν κατάφερναν να τα δουν στον βυθό ή τα ψάρευαν με ένα αγκίστρι και ένα λευκό πανί – αλλά γιατί ήταν εξαιρετικό δόλωμα για νυχτερινές καλάδες που θα απέδιδαν πλούσιες ψαριές από «άσπρα» ψάρια – φαγκριά ή συναγρίδες – που ήταν πιο εμπορικά και έπιαναν ακριβότερη τιμή στην αγορά. Διαβάστε περισσότερα…

Ο παστός μπακαλιάρος, αν και έλκει την καταγωγή του στην ανοιχτή θάλασσα, πέρα από τις Ηράκλειες Στήλες της Μεσογείου, εν τούτοις έχει ενσωματωθεί πλήρως στην οικονομία των παραδοσιακών κοινωνιών του Αιγαίου και στο τραπέζι τους, ακόμη και στο απλωμένο τραπεζομάντηλο στην άκρη του χωραφιού, κάτω από τη μονάκριβη χαρουπιά, τώρα τον Ιούνιο, στο μεσημεριανό διάλειμμα της πανστρατιάς του θέρους. Πληθωρικός και χορταστικός μπακαλιάρος με μακαρόνια, κατά γης, σε ένα μισοθερισμένο χωράφι στη Μήλο. Διαβάστε περισσότερα…

Θυμήθηκα σήμερα τον Μιχάλη του Πρωτογιού. Ήρθε στο νου μου μέσα στο σύννεφο του μπονέντη που ταξιδεύει από κορφή σε κορφή των βουνών φορτωμένο  με μνήμες από την αθωότητα του νότου. Ήταν αρχές της δεκαετίας του 1970, όταν ψαρεύαμε μανούρια με τα μικρά καλάμια μας στον Εμπορειό, το παλαιό λιμάνι της Κάσου. Διαβάστε περισσότερα…

Ακάνοι; Πάγκαλοι; Τι μπορεί να σημαίνουν αυτά τα ονόματα; Ας τους πούμε ασκολύμπρους για να συνεννοηθούμε. Αλλά και πάλι, αυτό το εξωτικό – με την έννοια του άγνωστου και του ανοίκειου – άγριο και επιθετικό βλαστάρι, είναι γνωστό έως και οικείο, παρά τα αγκάθια του, για τη νοστιμιά του, στο τόξο της λύρας, στην Κρήτη, κυρίως, αλλά και στην Κάσο και την Κάρπαθο, και όπως προσφάτως μάθαμε και στην Κύπρο, που αν και δεν γλεντά με λύρα, αλλά με βιολί, βρίσκεται επάνω στην προέκταση αυτού του τόξου ήδη από τους μινωικούς χρόνους. Στην Κρήτη τους λένε ασκολύμπρους, αλλά στα Χανιά μετατοπίζουν μερικές θέσεις μπροστά το «ρ» και τους αποκαλούν ασκρολύμπους. Στην Κάσο τους λένε ακάνους, φαντάζομαι και στην Κάρπαθο, και στην Κύπρο πάγκαλους, τους οποίους τρώνε με λάδι και λεμόνι. Διαβάστε περισσότερα…

Μέσα Μαΐου, κοντά στο πανηγύρι του Αγίου Ισιδώρου, μια δροσερή τούφα αναρριγεί στους βράχους της Ικαρίας στο άγγιγμα των πρώτων αχτίνων του ήλιου που εκπορεύονται από την Ανατολή. Αυτή η άφατη γοητεία του ταπεινού χόρτου που ανθίζει πάνω στον ηλιοκαμένη, σκληρή, πέτρα σε  μεγάλη οικειότητα με την μεγαλόπρεπη θάλασσα, έχει περισσότερη νοστιμιά από αυτή που εναποθέτει η αλμυρή ανάσα των κυμάτων επάνω στα λογχοειδή φυλλαράκια τους. Αυτός ο θαυμαστός κόσμος των θαλασσόχορτων, ο μικρός, ο μέγας κόσμος  του κρίθαμου. Διαβάστε περισσότερα…

Βασανίζοντας την αιώνια σχέση μας με τη θάλασσα στην ακρογιαλιά, σπουδάζαμε χωρίς να το ξέρουμε τις απαρχές της τροφής των ανθρωπίδων προγόνων μας. Αλήθεια, γιατί από αυτήν εδώ τη θέση, στο μέτωπο του γαλήνιου έως και θυελλώδους έρωτα του πελάγους με τη στεριά, απελευθερώνεται ο νους και ταξιδεύει πέρα από τις γραμμές των οριζόντων, στις αόρατες περιοχές του χάρτη των αισθήσεων και των ιδεών; Γιατί άρεσε, πάντα, στους ανθρώπους να περιδιαβάζουν την περιγιαλιά, να σεργιανούν δίπλα στη θάλασσα; Εμάς, πάντως, συνάρπαζε η εξερεύνηση στα βράχια με τις μικρές θάλασσες στις κοιλότητές τους – «αρούς» τους λέγαμε και δεν βρήκα άλλη ελληνική λέξη να τους περιγράφει – που γέμιζαν όταν το κύμα ήταν ψηλό και δεν μπορούσαμε να πλησιάσουμε, γιατί ακολουθούσαμε προαιώνια ένστικτα και κυνηγούσαμε μικρά κοχύλια στην αρχή, μετά πεταλίδες, μετά ακίνδυνα μικρά καβούρια, μετά διάφανες γαρίδες,  κεφαλόπουλα και μετά σκληρές καβουρομάνες με πολύ ισχυρές δαγκάνες. Κάπως έτσι δεν θα λειτουργούσαν και οι πρώτοι ανθρωπίδες που περιδιάβαζαν την ακρογιαλιά για να εξερευνήσουν τα όρια του διαιτολογίου τους; Διαβάστε περισσότερα…

Ο Θεός κρύβεται στα μικρά και ταπεινά. Κι οι οβριές και τα άγρια σπαράγγια είναι ταπεινά βλαστάρια, αδέσποτα, που ξεπετάγονται και μεγαλώνουν θεομόναχα στους τράφους και τις ρεματιές, σε τόπους υγρούς και σκιερούς μόνο με τη φροντίδα του Θεού, άγρια, χωρίς να τα σπέρνει και να τα καλλιεργεί κανένας. Ο Γιώργος Σεφέρης που μας δίδαξε τη μεγαλοσύνη των ταπεινών πραγμάτων, μας υπενθυμίζει στο «Θερινό Ηλιοστάσι»: «Ο θαλασσινός άνεμος κι η δροσιά της αυγής  / υπάρχουν χωρίς να το ζητήσει κανένας». Όμως, η αλήθεια είναι, ότι οι οβριές – αβρωνιές τις λένε στην Κρήτη, αρβουνιές στην Πιερία – και τα σπαράγγια,  δεν είναι εντελώς μόνα. Έχουν και την συμπαράσταση των θάμνων που τα προστατεύουν και τα υποστηρίζουν για να υψώσουν το κυπαρισσοειδές ανάστημά τους τα σπαράγγια, και το πιο δενδροειδές οι οβριές, προς τον ουρανό, ο οποίος την εποχή που μεγαλώνουν αρχίζει να παίρνει το πλέον λαμπερό, ανέφελο, γαλανό χρώμα του. Είναι που προβάλουν στον επάνω κόσμο μαζί με την Περσεφόνη, αντάμα με την άνοιξη. Διαβάστε περισσότερα…