Βεργοί, σκορδαψιοί, σκορταλιές, καλοήρια, κοκάρια, αγριοκρέμυδα, βορβοί. Όπως κι αν λέγονται, αυτοί οι βολβοί είχαν πάντα πρώτη θέση στο τραπέζι μας

Αναπτύσσονται βαθειά μέσα στο χώμα, αφού είναι βολβοί, και ανεβαίνουν στην επιφάνεια, και επάνω στο τραπέζι μας, όταν οργώνουν τα χωράφια, στις αρχές του χειμώνα. Υπάρχουν παντού, με διάφορα ονόματα – βολβοί, κρεμμύδες, βροβιά, αγριοκρέμυδα – αλλά μόνο στην Κρήτη έχουν τους ασκορδουλάκους σε τόσο μεγάλη υπόληψη, ώστε να αποτελούν φετίχ για το τραπέζι τους και ο απόλυτος μεζές για τη τσικουδιά. Ίσως γιατί έχουν ατόφια την αυθεντική γεύση της κρητικής γης, λίγο πικρή, λίγο γλυκιά, πολύ ατίθαση και ανυπότακτη. Όμως, μετά την ανάρτησή μας, από παντού κατεύθασαν μηνύματα ενθουσιασμού για τα κοκάρια (Χαλκιδική), τα Καλοήρια (Κεφαλονιά), τους βορβούς (Κύθηρα),  τους βεργιούς (Κάλυμνος).

Διαβάστε περισσότερα…

Ο Θεός κρύβεται στα μικρά και ταπεινά. Κι οι οβριές και τα άγρια σπαράγγια είναι ταπεινά βλαστάρια, αδέσποτα, που ξεπετάγονται και μεγαλώνουν θεομόναχα στους τράφους και τις ρεματιές, σε τόπους υγρούς και σκιερούς μόνο με τη φροντίδα του Θεού, άγρια, χωρίς να τα σπέρνει και να τα καλλιεργεί κανένας. Ο Γιώργος Σεφέρης που μας δίδαξε τη μεγαλοσύνη των ταπεινών πραγμάτων, μας υπενθυμίζει στο «Θερινό Ηλιοστάσι»: «Ο θαλασσινός άνεμος κι η δροσιά της αυγής  / υπάρχουν χωρίς να το ζητήσει κανένας». Όμως, η αλήθεια είναι, ότι οι οβριές – αβρωνιές τις λένε στην Κρήτη, αρβουνιές στην Πιερία – και τα σπαράγγια,  δεν είναι εντελώς μόνα. Έχουν και την συμπαράσταση των θάμνων που τα προστατεύουν και τα υποστηρίζουν για να υψώσουν το κυπαρισσοειδές ανάστημά τους τα σπαράγγια, και το πιο δενδροειδές οι οβριές, προς τον ουρανό, ο οποίος την εποχή που μεγαλώνουν αρχίζει να παίρνει το πλέον λαμπερό, ανέφελο, γαλανό χρώμα του. Είναι που προβάλουν στον επάνω κόσμο μαζί με την Περσεφόνη, αντάμα με την άνοιξη. Διαβάστε περισσότερα…

Οι ελιές είναι λατρεία, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Αρκεί μια κουβέντα για να πυροδοτήσει την έκρηξη μιας εμπειρίας χιλιετιών στη σκιά αυτού του ιερού δένδρου της μεγάλης θάλασσας μας, της Μεσογείου. «Τσακιστές ελιές, ευλογία γεύσης» λέει ο Νίκος Χατζηγεωργίου. Εκεί, στην πατρίδα του Νίκου, τη Λέσβο, τις τσακιστές ελιές τις λένε κλαστάδες. Άλλη μια ζωντανή ανάμνηση, φορτωμένη στον μικρό καρπό· της αρχαίας γλώσσας που δεν έπαψε ποτέ να γλυκολαλεί στις αμμουδιές του Ομήρου. Κλάω στη λαλιά των αρχαίων προπάππων μας σημαίνει σπάω, τσακίζω. Διαβάστε περισσότερα…

Μεγαλύνει η ψυχή μου το σωτήριό της πνεύμα της αμπέλου, αυτό που ευλογήθηκε για να θεραπεύει την καρδία του ανθρώπου και στη χαρά και στη λύπη, και στο καλωσόρισες και στο καταβόδιο, και εις αρρώστια και εις υγεία. Ευχαριστούμε για την ελευθερία να το βαπτίσουμε με το δικό μας τρόπο, ρακή ή τσικουδιά στην Κρήτη, τσίπουρο στην ηπειρωτική Ελλάδα, σούμα στα νησιά του Αιγαίου, ζιβανία στην Κύπρο. Αινούμε τον Δημιουργό του Σύμπαντος κόσμου μας, που ευδόκησε να ανακαλύψουμε το επίσημο πιοτό της παρέας και της συντροφικότητας, που μας ενοποιεί ψυχικά και υλικά γύρω από το στρωμένο τραπέζι, όπου και οι ξένοι γίνονται εδικοί, και αυτή η φωτιά που απλώνεται μέσα μας, πότε μας δροσίζει, πότε μας θερμαίνει και πάντα μας ωθεί να πετάξουμε στους επτά ουρανούς. Διαβάστε περισσότερα…

Μέρες τώρα με τα κρύατα είχα στο νου μου να μαγειρέψω τραχανά. Αν και δεν υπήρχε στη δική μου παράδοση – δεν άπλωναν τραχανά στο νησί, αν και το γάλα και το σιτάρι ήσαν ακρογωνιαίοι λίθοι, «περιθέρες» όπως τους αποκαλούν εκεί, της διατροφής – σκεφτόμουν συχνά ότι αυτό το φαγητό είναι μνημείο ζωής. Πόσους ανθρώπους στύλωσε για να συνεχίσουν τον ανήφορο, εδώ και τώρα, νόστιμα και θρεπτικά. Ο καθένας θα μιλούσε με σεβασμό για τον τραχανά, αν και ήταν από τα φτωχικά, βαρετά φαγητά. Αλλά η επαναξιολόγηση, με τη σοφία της εμπειρίας και της νοσταλγίας, είναι υπέρ του αχνιστού φαγητού. Έχω κι εγώ τη δική μου ιστορία με τον τραχανά. Διαβάστε περισσότερα…

Είναι γευστικό προνόμιο που μπορείς να απολαύσεις μόνο αν βρεθείς πρωί – πρωί στο μητάτο του βοσκού, λίγο πριν ξεκινήσει να τυροκομεί. Αυτό σημαίνει ότι σε έχει προσκαλέσει να δοκιμάσεις «δρίλλα», την λιπαρή επιδερμίδα του γάλακτος – «τσίπα» την λένε στην Κρήτη, «κορυφή» ή «καϊμάκι»  στην ηπειρωτική Ελλάδα – η οποία μετουσιώνεται, εδώ στα παραδοσιακά μητάτα της Κάσου, χειροποίητα, σε «βότυρο» και «αποψήματα», και της Κρήτης σε βούτυρο και στάκα. Από μόνη της είναι μια γενναιόδωρη, αρχοντική, χειρονομία, γιατί η δρίλλα είναι το πιο σπάνιο προϊόν του γάλακτος και δεν κυκλοφορεί έξω από το άδυτο της παραδοσιακής τυροκομίας, ατόφια, χωρίς μεταποίηση.

Διαβάστε περισσότερα…

Η γεύση της σιτάκας είναι κάτι σαν μια γραμμή του δακτυλικού αποτυπώματος της Κάσου, στην εμπρόσθια όψη της ταυτότητάς της, σε απόλυτη εγγύτητα με τη φωτογραφία της. Ίσως, γιατί, το κρεμώδες, νόστιμο, κατακάθι στον πάτο του μεγάλου καζανιού είναι η ουσία και η γεύση της μικρής πατρίδας, που αναδύθηκε από το χώμα της με τη μορφή αδέσποτου χόρτου, μεταβολίστηκε από τα ιθαγενή πρόβατα και τις αίγες σε γάλα, που ψήθηκε επάνω στα ξύλα και στα φρύγανα της χαμηλής μεσογειακής βλάστησης, αρωματισμένο από το ματσάκι το θυμάρι που το ανάδευε προσαρμοσμένο στην άκρη του αρχέγονου «καλαμούτση» από αυτόχθονα συκιά. Έτσι, μπλέκονται γοητευτικά σε αυτήν την απίθανη λαλιά ο νόστος και το νόστιμο. Διαβάστε περισσότερα…

…Ή, αλλιώς, η ευτυχία και η νοστιμιά της συντροφιάς γύρω από το στρωμένο τραπέζι με όλα τα καλά της χειμωνιάτικης Μυκόνου. Γιατί το σπουδαίο είναι να συμμετέχεις στη δημιουργία αναμνήσεων και μετά να ανακαλείς τα αποθέματά τους στο νου σου για να ευπρεπίσεις το μέλλον· όπως το μυκονιάτικο δείπνο στο εστιατόριο του Ηλία Μαμαλάκη «Μπουκιά και συχώριο» στο Μαρούσι. Η υπόσχεση αφέθηκε στον αγέρα στη διάρκεια του δημοσιογραφικού ταξιδιού στη Μύκονο, τον περασμένο Μάιο, που ακολουθούσε και παρακολουθούσε κατά πόδας τη γεύση της τυροβολιάς, του μικρού τυριού που μεταμορφώνεται, με διαδοχικά ζυμώματα με το χρόνο, στη φημισμένη κοπανιστή. Ο Ηλίας έσωσε τη, σχεδόν, θερινή υπόσχεση στο νου του και την έκανε πραγματικότητα στην καρδιά του χειμώνα. Γεύση από χειμωνιάτικη Μύκονο, στην Αθήνα.

Μοιάζει με αρχέγονη παγανιστική τελετή στην καρδιά των ιερών και των οσίων της φυλής των αγριμιών του νότου, να υποδέχεσαι το χειμώνα δοκιμάζοντας τα αποθέματα του καλοκαιριού. Ριζότο βρασμένο στους χυμούς των μοσχιών, που λέγονται και μοσχοχτάποδα, τσίροι, φαρδιές μένουλες που αφυδατώθηκαν στον καλοκαιρινό ήλιο, και σκάροι λιόκαφτοι, φρίσσες και σαρδέλες που «ψήθηκαν» στο αυθεντικό αλάτι του βράχου, άνυδρα μικροσκοπικά αγγουράκια κάπαρης, ελίδια και φούσκες που διατηρούνται σε φιάλες με φυσική ή τεχνητή άρμη, σε φυσική ή τεχνητή θάλασσα δηλαδή. Διαβάστε περισσότερα…

Μεσημέρι Πρωτοχρονιάς και δεν μου έκανε όρεξη να ξεκινήσω να μαγειρεύω το χοιρινό στιφάδο που είχα κατά νου. Η ιδέα ξεκίνησε από το μικρά κρεμμυδάκια – οι φτασμένοι σεφ τα λένε, νομίζω, εσαλότ – που συνάντησα στη Λαϊκή και με συνεπήρε η θωριά τους. Αλλά, μια το ψητό γουρουνόπουλο της παραμονής, μια η ιατρική και όχι γαστρονομική επιλογή για μία φορά κρέας την εβδομάδα, όπως παλιά, η ιδέα του κρέατος δεν με ενθουσίαζε. Παρέμενε όμως ο ενθουσιασμός μου για τα μικρά κρεμμύδια και το στιφάδο, και τα μανιτάρια πλευρώτους που πάντα υπάρχουν στο ψυγείο για έκτακτες περιστάσεις, λειτούργησαν ως από μηχανής θεός. Μανιτάρια στιφάδο, ίσως το πιο επίσημο φαγητό χωρίς κρέας ή καλύτερα το πιο επίσημο φαγητό χωρίς να μας λείπει το κρέας. Διαβάστε περισσότερα…

Μου το θύμισε η Βαγγελιώ Κασσαπάκη. Βέβαια, και στο νησί αποκαλούσαμε τη γαλοπούλα, κούβα. Αν και υπήρχαν στον πουλαγιέ σχεδόν πάντα κούβες και τουλάχιστον ένας κούβος, δεν είχαν σε μεγάλη υπόληψη το κρέας τους και δεν θα το έβαζαν ποτέ στο κέντρο εορταστικού τραπεζιού. Προτιμούσαν και τα Χριστούγεννα να βάλουν στον φούρνο το πιο επίσημο φαγητό τους, το οφτό αρνί ή κατσίκι γεμιστό με πασπαρά. Το κρέας της κούβας ο μαγείρευαν σε ανύποπτο χρόνο σούπα αβγολέμονο. Παρ’ όλα αυτά, θυμάμαι, η μητέρα μου άφηνε την κούβα να «κα(θ)ίσει» και να κλωσήσει τα αβγά της. Ούτως ή άλλως δεν έτρωγαν τα αβγά της κούβας, αλλά τα ανακύκλωναν, μαγειρεύοντάς τα ταραχτά για να ταΐσουν τα νεογέννητα κουβάκια. Διαβάστε περισσότερα…

Το πρασόρυζο μας οδηγεί στον πλούτο που δεν ξέραμε ότι είχαμε. Πρασόρυζο; Και μόνο το άκουσμά του ήταν αποτρεπτικό για να επιταχύνουμε το βήμα της επιστροφής μας από το σχολείο και να βρεθούμε μια ώρα αρχύτερα μπροστά στο στρωμένο τραπέζι. Πόσο μάλλον η θωριά του. Σίγουρα θα προτιμούσαμε κάποιο άλλο πιλάφι – αν όχι του γάμου που εμφανιζόταν σε πολύ εξαιρετικές περιπτώσεις – αλλά, τουλάχιστον, από «πούλα», κότα τρόφιμη του δικό μας «κουμά». Κότα βραστή που στον ζωμό της μαγείρευαν το ρύζι και έκαναν το πιλάφι, «καίγοντάς» το πάντα, στο τέλος, με καυτό βούτυρο. Τις μερίδες του κρέατος που το συνόδευαν, τις τσιγάριζαν στο ελαιόλαδο για επί πλέον νοστιμιά. Καμιά σκέψη να πάμε απευθείας στην κότα, πριν φάμε πρώτα το πιλάφι «που έχει όλη την ουσία» όπως έλεγαν. Διαβάστε περισσότερα…

Τα σαλιγκάρια, οι χοχλιοί του νότου, είναι άγγελοι της πρώτης άνοιξης, του φθινοπώρου, της εποχής που αρχίζει να σπέρνεται, για να ανθίσει αργότερα, η αφθονία της καθιερωμένης άνοιξης και του καλοκαιριού. Κάνουν την εμφάνισή τους, όμως, και την κανονική άνοιξη, κρεμασμένοι επάνω στους ανθισμένους ασπαλάθους. Λένε ότι τότε, οι ψιλοί χοχλιοί του Μάρτη, είναι οι πιο νόστιμοι. Το φθινόπωρο, αναδύονται από τη γη και οι «χοντροί» χοχλιοί, οι «ανεραζάτοι», όπως τους έλεγαν παλαιότερα στην Κρήτη και εξακολουθούν να τους αποκαλούν στη Μικρή Κρήτη, την Κάσο. Έτσι όπως τους δίνουν είδηση και τους ξυπνούν από τη νάρκη τους οι στάλες της βροχής για να συρθούν υπομονετικά και περισπούδαστα επάνω στα χόρτα και τα μυριστικά βότανα, λες και τρυγούν την ουσία και τη γεύση του τόπου. Και καθώς οι «συρτοί» του χειμώνα και οι «γυρευτοί» του καλοκαιριού είναι απασχολημένοι με τις δραστηριότητες που πρέπει γρήγορα να κάνουν, όπως οι ερωτικές περιπτύξεις ή η θερινή νάρκη,  είναι αχολόσκαστο κυνήγι για τους παραδοσιακούς τροφοσυλλέκτες ανθρώπους. Έτσι ήταν πάντα.

Διαβάστε περισσότερα…

Πάντα θα νοσταλγούμε τον χαμένο παράδεισό μας, τον απέραντο κήπο, όπου, ορθοί στα δύο πόδια μας, απλώναμε τα ελεύθερα, πλέον, χέρια μας, και συλλέγαμε τη τροφή μας απευθείας από το κελάρι της φύσης. Αν και εμάς, τους σύγχρονους ανθρώπους, μάς χωρίζει διαρκής πρόοδος εκατομμυρίων ετών από τους καρποσυλλέκτες και κυνηγούς προγόνους μας, δεν έπαψε ποτέ ο τρόπος ζωής τους να απηχεί στους μοντέρνους καιρούς μας, κάνοντας ό,τι πιο συναρπαστικό, αυθεντικό, φυσικό και αισθαντικό, μια εξόρμηση για μανιτάρια στο Πήλιο.  

Ήταν άγνωστη γεύση για εμένα, μέχρι που μου χαρίστηκε πεσκέσι, μόλις πέρασα το κατώφλι του ομώνυμου εστιατορίου στο Μεγάλο Κάστρο, το Ηράκλειο, και βρέθηκα ή, πιο σωστά, βαπτίστηκα, στα οράματα και τα θαύματα της κρητικής κουζίνας. Γιατί δεν ήταν μόνο τα γευστικά θαύματα της παραδοσιακής διατροφής που έρχονταν από την κουζίνα, αλλά και τα οράματα που εκπορεύονταν από τον νου του Παναγιώτη Μαγγανά, με πρωταγωνιστές ξεχασμένα αυθεντικά υλικά, αρώματα και γεύσεις. Διαβάστε περισσότερα…

Γι’ αυτό διάλεξα ο διαδικτυακός τόπος συνάντησής μας να είναι διαδραστικός. Η παρέα μας να είναι συντροφιά που σμίγει γύρω από ένα τραπέζι στρωμένο στον κυβερνοχώρο και συζητά. Επιθυμούσαμε διακαώς οι αναρτήσεις της eudemonia.gr να ξυπνούν μικρές ιστορίες μέσα μας που θα ξεσηκώνουν μεγάλα συναισθήματα. Με άλλα λόγια κάτι σαν μια καθημερινή λειτουργία της Τέχνης. Τροφή για σκέψεις, ταξίδια συναισθημάτων. Να, οι τσακιστές ελιές. Ποτέ δεν θα μπορούσα να φανταστώ ότι μια τόσο ταπεινή και συνηθισμένη διαδικασία θα ξεσήκωνε μέσα μας τις πλέον αρχέτυπες και θεμελιώδεις καταβολές της ύπαρξης μας, της δικής μας και του πολιτισμού μας. Διαβάστε περισσότερα…