Από αυτό το μικρό παράθυρο στο αρχονταρίκι της Χοζοβιώτισσας, ορθάνοιχτο στο απέραντο γαλάζιο, μοιάζει να βλέπεις – και κυρίως να αισθάνεσαι – την κεντρική ουσία του τοπίου της Αμοργού. Κι εκείνη, ακριβώς, την ώρα, μπαίνει μέσα στη ματιά σου ο δίσκος με το «καλωσόρισμα» στην αμοργιανή μυσταγωγία, τα μικρά ποτηράκια με τη ψημένη ρακή. Βέβαια, είχαμε ζήσει και άλλες φορές σε πολλά μοναστήρια αυτό το τυπικό τελετουργικό της υποδοχής του προσκυνητή με τσίπουρο (όπως στη βουλγάρικη μονή Ζωγράφου στο Άγιο Όρος, που ο ηγούμενος φτιάχνει αρωματικό απόσταγμα με δική του μυστική συνταγή) και λουκούμι, αλλά, σε αυτό το κολλημένο στο βράχο στρείδι της μεγάλης πίστης, το κέρασμα είναι πολύ ιδιαίτερο και απολύτως ενδημικό. Continue reading…

Οι καταστάσεις μετρώνται με την ένταση και τον πλούτο των αναμνήσεων που αφήνουν χαραγμένες στο νου και τη ψυχή. Και το πανηγύρι του Σταυρού, στην καρδιά της μικρής πατρίδας, δεν είναι μοναδικό, απλώς, γιατί το πιάτο του είναι νηστίσιμο, αλλά, κυρίως γιατί είναι συναισθηματικά φορτισμένο. Καθώς κλείνει ο κύκλος των πανηγυριών του καλοκαιριού, οι πολλοί έχουν φύγει και αυτοί που έχουν μείνει έχουν πολύ ισχυρούς δεσμούς με την κοινή ταυτότητα, και αναζητούν μια τελευταία ευκαιρία να την επιδείξουν με ενθουσιασμό. Κάτι σαν ένα νεύμα αποχαιρετισμού των αυτοχθόνων σε αυτούς που παράτειναν όσο μπορούσαν το φευγιό τους, αλλά και ανανέωση του ραντεβού για του χρόνου. Γι’ αυτό πάντα σε εκείνη την αυλή, το επίκεντρο της Αγίας Μαρίνας, κάτω από τις ραβδωτές τέντες, γίνεται το πιο εκρηκτικό πανηγύρι· γιατί οι γλεντιστές είναι υποψιασμένοι και μύστες των μυστηρίων της μικρής πατρίδας. Γι’ αυτό το γλέντι είναι λυτρωτικό, μα και αναζωογονητικό, και ξεσπά ασυγκράτητο, πριν την ώρα του, μέσα από τα μαγειρεία, όπου ετοιμάζεται το πιάτο του νηστίσιμου γλεντιού, πριν, ακόμη, φτάσει στα χέρια των πανηγυριστών. Continue reading…

Άφησε αυτό το θαματουργό αγέρι του καλοκαιριού – μπονέντη τον λένε εδώ στο τέρμα της Άγονης Γραμμής και το δοξολογούν με Πάθος στα φημισμένα γλέντια τους – να σε συνεπάρει σε ένα πολύ ιδιαίτερο ταξίδι, στον πιο απόμακρο προορισμό εντός των τυπικών ορίων του ελληνικού χώρου, μέχρι τη νότια και ανατολική άκρη του Αιγαίου, το Καρπάθιο πέλαγος, τη μονίμως εξανισταμένη θάλασσα, που ξέρει, ακόμη, να κρατά μυστικά και μυστήρια. Εκεί, σε έναν επίγειο θερινό παράδεισο, τα έντονα χρώματα της παράδοσης της Ολύμπου ταιριάζουν με την πολυχρωμία των ιστιοπόρων στον Αφιάρτη και δημιουργούν μαγική εικόνα.

Continue reading…

© Nikos G. Mastropavlos / eudemonia.gr

Ο Μιχάλης του Αγά, στεκόταν στο πόστο του στην κουζίνα του θρυλικού εστιατορίου «Εμπορειός», στο παλιό λιμάνι της Κάσου, εκεί που μαγειρεύει και τραγουδά εδώ και σαράντα χρόνια. Έτσι και τώρα, μας υποδέχτηκε με τον τρόπο που κατέχει καλύτερα να μιλά και να παίρνει επίκαιρη θέση απέναντι στη ζωή, με μια καλοταιριασμένη, ευαίσθητη, μαντινά(δα):

Έτσι ’ναι χαϊδεμένη μου απ’ αγαπά και χάσει

Και του ’ρχεται να τρελαθεί και τα βουνά να πιάσει. Continue reading…

Αν δεν έχεις ζήσει τον Δεκαπενταύγουστο στο Πλατύ την ώρα που ο ήλιος βουτά στο Καρπάθιο πέλαγος και αρχίζει ο χορός στη χάρη της Παναγίας, δεν μπορείς να καταλάβεις λέξη από τα μυστήρια της Ολύμπου. Λέξη κυριολεκτικά, αφού και η ασυνήθιστη λαλιά των ανθρώπων εδώ στο απρόσιτο, βόρειο, άκρο της Καρπάθου, ακούγεται σαν μελωδική ηχώ από τα βάθη των αιώνων, κατευθείαν από τις φωνητικές χορδές των Δωριέων, που λάτρευαν όσο κανείς άλλος τον Ποσειδώνα, τον θεό της θάλασσας και τα ψηλά απότομα βράχια που είναι ριζωμένα στο βυθό της. Continue reading…

Στην Κάσο δεν γίνεται πανηγύρι χωρίς πιλάφι. Ακόμα και όταν είναι νηστεία, όπως το πανηγύρι του Σταυρού, ένα από τα πλέον ατμοσφαιρικά, καθώς το αποκαλόκαιρο, 14 Σεπτεμβρίου,  συγκεντρώνει μυσταγωγούμενους του κασιώτικου γλεντιού, οι οποίοι σπεύδουν επί τούτου. Όπως ο Παναγιώτης, η Ντίνα, ο Νίκος, τα παιδιά από τη Νάξο, τη Σαντορίνη, την Πάρο, την Πάτρα, που παίζουν ούτι, τσαμπούνα, λύρα, και τραγουδούν. Αλλά και εμείς, που το τοπίο της καταγωγής μας, μας ακολουθεί και κάποια στιγμή επιστρέφουμε σε αυτό, πιο πλούσιοι σε εμπειρίες που το ταξίδι μας έδωσε.

Continue reading…

Με τον πρωτομερακλή παπά Γιάννη δεν ξέρεις που τελειώνει η λειτουργία και που αρχίζει το γλέντι. Ούτως ή άλλως, εδώ στην Όλυμπο, ο χορός των ψαλτών στην εκκλησία και οι χοροί των γλεντιστών στο χοροστάσι, είναι ομοούσιοι και αχώριστοι. Δεν είναι ότι η λειτουργία χάνει την ευλάβειά της, είναι που τη μεταλαμπαδεύει αδιάλειπτα και στο γλέντι. Γιατί, εδώ, στην Επάνω άκρη της Κάρπαθου, το γλέντι είναι λειτουργία και τα ήθη, τα έθιμα, οι παραδόσεις, τηρούνται με θρησκευτική ευλάβεια.

Continue reading…

Το μεγάλο γλέντι της Κάσου είναι μια έκρηξη χαράς και καλοκαιριού, πανηγυρική επίδειξη της ταυτότητας του κασιώτικου τρόπου ζωής και της κουλτούρας του.

Continue reading…

Μια λύρα που αναστενάζει στο κέντρο της ομήγυρης των κεφισμένων γλεντιστών, είναι από τα πιο μεγάλα θαύματα στο νότιο Αιγαίο. Εκεί στο τόξο της λύρας – Κρήτη, Κάσος, Κάρπαθος, Χάλκη – μια μαντινάδα που γεννάται εν θερμώ από τα τρίσβαθα της ψυχής της παρέας και εκτοξεύεται σαν διάττοντας αστέρας στο στερέωμα του γλεντιού, μοιάζει πολύ με προσευχή, ιδιαιτέρως όταν τραγουδιέται πάνω στον κασιώτικο σκοπό «πάθος», έναν βυζαντινό λυγμό:

Και τα πουλιά που ’ναι πουλιά, έχουν κι εκείνα πάθη

Πάσι να φάσι τον καρπό και τα τσιμπά τ’ αγκάθι. Continue reading…

Στην αρχή έμοιαζε με γλάρο, ίδιο με εκείνον που πετάριζε σαν ένα «ν» σε κάθε θαλασσογραφία που φιλοτεχνούσαμε στα σχολικά μας τετράδια. Πετούσε με ορθάνοιχτα τα φτερά του απέναντι στη Λάστο της Καρπάθου, την ψηλότερη κορυφή των Νοτίων Σποράδων, παράλληλα με τον Πρίονα της Κάσου, πάνω από το Καρπάθιο πέλαγοςπου άφριζε στις ακτές των βουνών που κατέληγαν στο Στρογγύλι, το όριο του φευγιού από την Κάσο προς τη Ρόδο, και γύρω από τον μοναχικό σκόπελο Κολόφωνα, το «πέτρινο καράβι» που συνήθως αγωνίζεται να κρατηθεί στην επιφάνεια των αφρών. Από την άλλη μεριά, το όριο του φευγιού προς την Κρήτη είναι η Λύτρα, μια άλλη επικράτεια κοινών γλάρων και αιγαιόγλαρων, στο άκρο της «αρμαθιάς» των νήσων των Κασίων. Continue reading…

«Tις ιδέες μου όλες ενησιώτισα» συλλαβίζει ο Οδυσσέας Ελύτης στον 13ο Ψαλμό των Παθών τού «Αξιον Eστί» και συνεχίζει να ψέλνει στο «Δοξαστικόν»: «Η Σίφνος, η Αµοργός, η Αλόννησος, / η Θάσος, η Ιθάκη, η Σαντορίνη, / η Κως, η Ιος, η Σίκινος». Ημέρες και νύχτες απέναντι στη θάλασσα, απέναντι στο ίδιο το καλοκαίρι. Γιατί αυτή η σχέση σώματος, ακρογιαλιάς και αδιάκοπου πήγαινε-έλα των κυμάτων είναι τόσο συναρπαστική; Ισως γιατί η απεραντοσύνη της θάλασσας αφήνει ελεύθερο τον νου να πετάξει πέρα από τη γραμμή των οριζόντων, στην περιοχή των ονείρων.

Continue reading…

«Μέρες στη θάλασσα, όλες τους όμοιες όπως η ευτυχία…» μονολογεί με μεσογειακό πάθος ο Αλμπέρ Καμί, καθώς περιδιαβάζουμε συντροφιά αυτό το καλοκαίρι, που προβάλλει γυμνό και ολόφωτο πίσω από κάθε μεγάλο ή μικρό βράχο της κοινής μητέρας – θάλασσας μας, της Μεσογείου. Continue reading…

Ο ικαριώτικος χορός μοιάζει με συλλογική ενδοσκόπηση, ειδικά στο πανηγύρι του Αγίου Ισιδώρου, πέρα από το Χριστό των Ραχών, στις 14 Μαΐου, όπου οι αυτόχθονες ανοίγουν τη μακρά σειρά των θερινών ξεφαντωμάτων που συγκλονίζουν μέχρι τα τρίσβαθα της ψυχής τους την ίδια την νήσο και όσους ταξιδεύουν επάνω της στα μυστήρια του Ικάριου πελάγους. Τίποτε πιο μυσταγωγικό, ευλαβικό και παγανιστικό συγχρόνως, από τις σφιχταγκάλιασμένες μακρόσυρτες παρέες που κυματίζουν απέναντι στον ήλιο που ανατέλλει, σαν την έξαψη του Ικάριου πελάγους, που εκδηλώνεται πότε χαϊδευτικά και πότε ατίθασα. Και το βιολί και το μελτέμι να δίνουν τον ρυθμό στα κύτταρα της  θάλασσας και των ανθρώπων που πάντα ήσαν βιολόσχημα, σαν τα αενάως μοντέρνα κυκλαδικά ειδώλια. Continue reading…

Τέλος του χρόνου

και ακόμα με ψάθινο

καπέλο και σανδάλια.

Για τους ανθρώπους που μετρούν παραγωγικά το χρόνο, ο Σεπτέμβριος, η αρχή του φθινοπώρου, είναι και η αρχή της νέας χρονιάς. Τότε που οι σπόροι θάβονται στο χώμα, για να αναδυθούν μετά από σύντομη περισυλλογή ζωντανοί, ζωηροί και δροσεροί για να πραγματοποιήσουν τον ετήσιο κύκλο της ζωής τους μοιράζοντας δώρα, μέχρι να γίνουν ξανά σπόροι και να αρχίσουν πάλι από την αρχή. Μπροστά σε αυτήν την αφετηρία της επαναλαμβανόμενης νέας ζωής και των νέων τοπίων, στέκεται ο φιλόσοφος των ταξιδιών, ο ιάπωνας ποιητής Ματσούο Μπασό και ζωγραφίζει με την καλαμένια γραφίδα του το χαϊκού της αρχής. Continue reading…

Ναι, αυτό κάνεις σαν θα πας πρώτη φορά στη Λήμνο. Απολαμβάνεις και νοιάζεσαι για το μέλλον, έχοντας στο στόμα τη νόστιμη γεύση του παρελθόντος. Προσεύχεσαι να σου συμβεί ξανά και να συνεχίσεις να εξερευνάς την πολυπλοκότητα ενός αρχέγονα απλού νησιού, συντροφιά με σπουδαίους συντρόφους και ανθρώπους που γεννούν στοιχειώδη αγαθά της ευδαιμονίας, φιλέματα της λήμνιας γης, ψωμί, τυρί, κρασί, λάδι, μέλι, όσπρια, αλλαντικά, βότανα· και ιδέες, και ποιότητες, και μεράκια. Τίμια γεννήματα μιας εύφορης μικρής πατρίδας. Lemnos Philema 2019, ευφορία, ατμόσφαιρα πανηγυρική, έως και οργασμική, σαν του θέρους που μόλις πέρασε ή του τρύγου που σε λίγο θα αρχίσει στις ήρεμες καμπύλες των οργωμένων λόφων, που μοιάζουν με στήθη έγγαλης γυναίκας, πλήρη ζωοποιών χυμών.

Continue reading…

Τριπόταμος Τήνου, Νοέμβριος 2015. Όχι, δεν είναι υστερόγραφο σε κάποιο από τα δοκίμια του Κορνήλιου Καστοριάδη που εκπορεύτηκαν από εδώ και έκαναν γρήγορα τον γύρο του κόσμου. «Καιρός», Τριπόταμος, Τήνος, Αύγουστος 1986 ή «Χώροι του Ανθρώπου», Τριπόταμος, Τήνος, Σεπτέμβριος 1995. Πάει καιρός που δεν ακούστηκε η παλιά γραφομηχανή στο σοκάκι του εσωτερικού χωριού της Τήνου. Πάει καιρός που ο Κορνήλιος είχε φύγει, όχι προσωρινά μέχρι το επόμενο καλοκαίρι, όπως συνήθως συνέβαινε, αλλά για πάντα. Το μικρό του όνομα, όμως, ακουγόταν συνεχώς την ημέρα του πανηγυριού στο χωριό του και γύριζε μαζί μας από σπίτι σε σπίτι που είχε στρωμένο τραπέζι, έτρωγε, έπινε και γλεντούσε τη ζωή και τη σκέψη όπως ήξερε να κάνει, όπως μας πρότεινε να κάνουμε. Φαντασία, φαντασιακό, δημιουργία, αυτονομία, μεταμόρφωση. Continue reading…

Υπάρχουν κάποια δρώμενα τόσο βαθειά θρονιασμένα στη συλλογική συνείδηση της κοινότητας, που καθιερώνονται ως τα άγια και τα όσια της· όπως οι Γιανίτσαροι και οι Μπούλες της Νάουσας. Διαδραματίζεται την Αποκριά, αλλά δεν είναι μασκαράτα. Είναι η αυθεντική έκφραση των μύχιων της πόλης, μια πτυχή της ζωής της που η καθαρότητά της, σαν τα νερά της Αράπιτσας ή το χιόνι στην κορυφή Τρία Πέντε Πηγάδια του Βερμίου ή το Ξινόμαυρο κρασί, σε κάνει να αναδακρυώνεις. Τόσο βαθειά αγγίζουν την ψυχή σου η μακρόσυρτη, λυπητερή, κραυγή του ζουρνά και ο τόσο πειστικός ο αποχαιρετισμός του Γιανίτσαρου στους  δικούς του, που νομίζεις ότι όντως το κορδελάκι που ανεμίζει δεμένο στο μεσαίο δάκτυλο, είναι για τιμημένο θάνατο για την ελευθερία της πατρίδας και όχι για έναν λεβέντικο χορό με τις πάλες έξω από τη θήκη τους στην πλατεία του δημαρχείου, κάτω από το χαρακτηριστικό ρολόι. Continue reading…

Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου, αυτό το απέραντο, κλειστό, οικοσύστημα που μοιάζει με λίμνη αλλά σου ανοίγει τη ψυχή σαν ωκεανός. Ο καθρέφτης του ουρανού και των αναρριγήσεων των ιδεών και των αισθήσεων. Οι σοφοί προπάτορές μας εξιδανίκευαν τη σφαίρα των ιδεών και λογάριαζαν απατηλό τον κόσμο των αισθητών. Όμως εδώ, οι αισθήσεις μας ψαύουν έναν πραγματικό κόσμο εικόνων, γεύσεων, ακουσμάτων, ευωδιών που σε ταξιδεύει ήρεμα με μια γάιτα – την παραδοσιακή βάρκα των ψαράδων – στη λιμνοθάλασσα των ιδεών.
Οι φιλόσοφοι ήταν πάντα και ποιητές, και οι ποιητές και φιλόσοφοι: «(…) νιώθω την πίκρα της αρμύρας, και στα χέρια / νιώθω τη γλίνα της νοτιάς, και στα ποδάρια / νιώθω το φίλημα του βάλτου, και στα στήθη / νιώθω το χάιδεμα του βούρλου, νιώθω εντός μου / τη μοίρα του γυμνού και τ’ ανήμπορου κόσμου» ψέλνει ο Κωστής Παλαμάς στην «Ασάλευτη ζωή». Continue reading…

Και οι περίκλειστοι τόποι έχουν τη χάρη τους, καθώς δημιουργούν μια ζεστή αγκαλιά για να ησυχάσει η ζωή και η ομορφιά. Οι Πρέσπες μου θυμίζουν τη σαγηνευτική ησυχία του Αγίου Όρους. Τα επιβλητικά μοναστήρια φαντάζουν έρημα, αλλά μέσα στους μακρόσυρτους διαδρόμους, πάνω στα σχεδόν ακατέργαστα παμπάλαια ξύλα, κυκλοφορούν αφήνοντας πίσω τους ένα αδιόρατο θρόισμα οι αφιερωμένες ζωές, η πίστη και η ευλογία. Και ξαφνικά μια μαυροφορεμένη φιγούρα ευκίνητου νέου ησυχαστή ταράζει για λίγο τη γαλήνη του μοναστηριού και χάνεται μέσα στο Καθολικό, όπου όλη η δύναμη της ζωής και της ψυχής των μοναχών συγκεντρώνεται σε έναν ύμνο στον Δημιουργό. Και στις Πρέσπες η ζωή μοιάζει ασάλευτη, μέχρι να την αναριγήσει μια μαύρη φιγούρα που πρόβαλε από τους καλαμιώνες ή και πάλλευκη σαν τη φυσική αθωότητα. Τα πουλιά ή οι βάρκες των Ψαράδων και του Αγίου Αχίλλειου. Αυτοί ασκούνται αδιαλείπτως με την πίστη τους στη καθημερινή ζωή στη δοξολογία του Δημιουργού. Continue reading…