Η τσαϊτιά του Σταυρού, το νηστήσιμο πανηγύρι της Κάσου και τα μελωδικά τοπία καταγωγής

Στην Κάσο δεν γίνεται πανηγύρι χωρίς πιλάφι. Ακόμα και όταν είναι νηστεία, όπως το πανηγύρι του Σταυρού, ένα από τα πλέον ατμοσφαιρικά, καθώς το αποκαλόκαιρο, 14 Σεπτεμβρίου,  συγκεντρώνει μυσταγωγούμενους του κασιώτικου γλεντιού, οι οποίοι σπεύδουν επί τούτου. Όπως ο Παναγιώτης, η Ντίνα, ο Νίκος, τα παιδιά από τη Νάξο, τη Σαντορίνη, την Πάρο, την Πάτρα, που παίζουν ούτι, τσαμπούνα, λύρα, και τραγουδούν. Αλλά και εμείς, που το τοπίο της καταγωγής μας, μας ακολουθεί και κάποια στιγμή επιστρέφουμε σε αυτό, πιο πλούσιοι σε εμπειρίες που το ταξίδι μας έδωσε.

© Nikos G. Mastropavlos / eudemonia.gr

Όπως ο εορτάζων Σταύρος, ο οποίος ζούσε πολλές δεκαετίες στη Νέα Υόρκη κι έπαιζε λύρα και τραγουδούσε μαντινάδες επάνω στους παραδοσιακούς σκοπούς, μια ελάχιστη νησίδα στο κέντρο του κόσμου, μικρότερη, ακόμη και από το ελάχιστο στίγμα του νησιού τους επάνω στην υδρόγειο. Και τώρα απολαμβάνει εν θερμώ και όχι νοερά, το τοπίο της καταγωγής του, γλεντώντας και την παραμονή, και ανήμερα του Σταυρού, και την επομένη, σκοπεύοντας να μην το αποχωριστεί ποτέ πια. Την παραμονή τραγουδά:

Σ’ αυτό τον ψεύτη τον ντουνιά, κανένας δεν κερδίζει

Μονάχα μερικές στιγμές, την ώρα που γλεντίζει.

© Nikos G. Mastropavlos / eudemonia.gr

Ο Δημήτρης του Σάββα, ο πιο έμπειρος, εν ζωή, μύστης της κασιώτικης μουσικής, παίρνει το λόγο:

Μια χάρη θέλω απ’ τον Θεό, να σβήσει το φεγγάρι

Να μην εβλέπει σαν θα ’ρτει ο χάρος να με πάρει.

© Nikos G. Mastropavlos / eudemonia.gr

Στις διπλανές τάβλες που είναι εγκατεστημένες στην αυλή της τρισυπόστατης εκκλησιάς του Σταυρού, οι γυναίκες από το Ακρί, το Καστέλι, τις Καθίστρες, μέχρι και τον πιο απόμακρο Χρουσουλα, συνεχίζουν αδιάκοπα την χειροτεχνία τους, διπλώνοντας «γελατζίκους» ντολμάδες. «Εμάλαξαν» τη γέμιση – ρύζι, ψιλοκομμένο ξερό κρεμμύδι, φρέσκια ντομάτα, χυμό ντομάτας, λάδι, μαϊντανό, δυόσμο, αλάτι, πιπέρι – και την κλείνουν στα αμπελόφυλλα, διπλώνοντας μεγαλύτερους ντολμάδες από τα χαρακτηριστικά ντολμαδάκια με κιμά που κάνουν για όλα τα άλλα γλέντια. Αυτό το πανηγύρι είναι το μοναδικό που το πιάτο που σερβίρεται είναι νηστήσιμο. Έχει βέβαια το πιλάφι, που γίνεται χωρίς κρέας και το λένε «τσαϊτιά», τις τηγανιτές πατάτες, την ταραμοσαλάτα, τις ελιές Καλαμών και τους ντολμάδες. Μόνο που τους ντολμάδες δεν τους βράζουν όλους μαζί στα μαγέρικα στα μεγάλα καζάνια καπακομένους με τέσσερα αναποδογυρισμένα πιάτα, αλλά κάθε νοικοκυρά φέρνει μαζί την κατσαρόλα της και την παίρνει γεμάτη ντολμάδες στο σπίτι για να τους μαγειρέψει εκεί και να τους φέρει την επομένη έτοιμους για να μπουν στο πιάτο του πανηγυριού.

© Nikos G. Mastropavlos / eudemonia.gr

Και βλέπεις λοιπόν τις κατσαρόλες με ένα διακριτικό κορδελάκι στο καπάκι τους, για να μην χάσει η νοικοκυρά τη δική της, να πηγαινοέρχονται γεμάτες νόστιμους ντολμάδες μπροστά από την παρέα που αδημονεί να ξεκινήσει το γλέντι και άρχισε να παίζει και να τραγουδά στο βοηθητικό δωμάτιο των μαγειρείων, πριν καν ολοκληρωθεί η τσαϊτιά και αρχίσει το σερβίρισμα των πανηγυριωτών. Ο Σταύρος είναι πάλι εκεί, όπως και ο Αντώνης με το λαούτο του, και παρακολουθούν τον Γιώργη που παίζει λύρα και ακούει με βουρκωμένα μάτια τον Μιχάλη του Αγά – συνεταίρο του σε πάμπολλα γλέντια στο εστιατόριό τους στον Εμπορειό – να τραγουδά με την παροιμιώδη εκφραστικότητα του Αλέντι, όπως παλιά, πριν περάσει τις περιπέτειες με την υγεία του:

Εδιάλεξές το χωριό και την ωραία θέση

Σταυρέ μου και σε χτίσασι, μεσ’ του Ακριού τη μέση.

© Nikos G. Mastropavlos / eudemonia.gr

© Nikos G. Mastropavlos / eudemonia.gr

Όμως ο Μιχάλης δεν μένει για πολύ στην παρέα των τραγουδιστών, καθώς είναι ο προεξάρχων μάγειρας, που έχει την ευθύνη της τσαϊτιάς, η οποία κοχλάζει ήδη επάνω στην παρανιστιά και ανακατεύουν τους στροβιλιζόμενους, άπειρους, κόκκους του ρυζιού ο Γιάννης, ο γιος του Μιχάλη, και ο Βασιλάκης.

© Nikos G. Mastropavlos / eudemonia.gr

Αν και «ψευτοπίλαφο» η τσαϊτιά, η διαδικασία της παρασκευής της έχει αρχίσει από νωρίς το πρωί. Στο μεγάλο καζάνι επάνω στην παρανιστιά που από κάτω καίνε ξύλα, τσιγάρισαν σε ελαιόλαδο μπόλικο ψιλοκομμένο «κρομμί», όπως λέει ο Μιχάλης, και σκόρδο. Τα «καβουρδίζεις» και μετά βάζεις ξύδι, δάφνη, ξύλο κανέλλας, αλάτι, πιπέρι, χοντροκομμένα ντοματάκια κονσέρβα για να παραμείνουν κάποια ορατά μέσα στο φαγητό και να βρίσκεις τη ντομάτα, όπως λέει ο Βασίλης.

© Nikos G. Mastropavlos / eudemonia.gr

Για να μελώσει το ζουμί πρέπει να κοχλάζει κάπου τέσσερις ώρες. Τακτικά, το δοκιμάζουν και διορθώνουν τη γεύση του με αλάτι, υπολογίζοντας ότι κάποια ποσότητα θα απορροφήσει και το ρύζι που θα βράσει μέσα σε αυτό το ζουμί κοντά μια ώρα. Το ανακατεύουν συνεχώς δύο παραμάγειρες με τις μεγάλες, ξύλινες, κουτάλες και ο μάγειρας το δοκιμάζει τακτικά, για να κατέβει το καζάνι από τη φωτιά όταν το ρύζι θα «στέκει» και δεν θα σπάσει με το επί πλέον βράσιμο που υφίσταται και μετά την απόσυρσή του από την παρανιστιά.

© Nikos G. Mastropavlos / eudemonia.gr

© Nikos G. Mastropavlos / eudemonia.gr

© Nikos G. Mastropavlos / eudemonia.gr

© Nikos G. Mastropavlos / eudemonia.gr

© Nikos G. Mastropavlos / eudemonia.gr

Τα άλλα φαγητά, η ταραμοσάλατα, οι πατάτες, οι ελιές, είναι ήδη στη θέση τους στη γραμμή σύνθεσης του πιάτου του πανηγυριού και αναμένουν το καζάνι με τη τσαϊτιά για να μπει στην αρχή και να ξεκινήσουν. Οι σερβιτόροι, με τις λευκές ποδιές που γράφουν «Σταυρός», έχουν κάνει ήδη μια μακριά σειρά, η οποία από τα μαγειρεία διατρέχει το σοκάκι μέχρι την εμπρός και την πλαϊνή αυλή της εκκλησίας, όπου οι πανηγυριώτες περιμένουν το φαγητό με μια φέτα ψωμί τυλιγμένη σε χαρτοπετσέτα στο χέρι.

© Nikos G. Mastropavlos / eudemonia.gr

Όσο διαρκεί το σερβίρισμα τηγανίζουν ακόμη πατάτες. Ξεκίνησαν από το πρωί και οι παραμάγειροι εναλλάσσονταν επάνω από το καζάνι. Κάποια στιγμή τηγάνιζε και ο Ντίνος, ο οποίος έρχεται από το Μόντρεαλ του Καναδά σχεδόν κάθε χρόνο. Το πανηγύρι του Σταυρού, κοντά στο σπίτι του, είναι ένα άτυπο ραντεβού.

Την επόμενη ημέρα στήθηκε και πάλι γλέντι από τους οργανοπαίχτες, τους τραγουδιστές και τις γυναίκες που συμμαζεύουν τις τελευταίες δουλειές του πανηγυριού. Ο Δημήτρης του Σάββα θα πει στον Ντίνο:

Τια τον θες τον Καναδά, απόφαση να πάρεις

Να ’ρτεις εγιά στα Χαρκιαδιά, άγκουρα να φουντάρεις.

Και μετά στράφηκε στον Μανώλη που θα αναχωρούσε την επομένη για Αυστραλία, στην οποία είχε κάνει και ο ίδιος ο Δημήτρης και γεννήθηκε ο Αντώνης που παίζει λαούτο:

Δεν ξέρω πόσο ο Θεός, μου ’χει γραφτό να ζήσω

Μανώλη με βαριά καρδιά, θα σ’ αποχαιρετίσω.

© Nikos G. Mastropavlos / eudemonia.gr

Κι ο Δημήτρης, βέβαια, θυμήθηκε τον γιο του Σάββα που κι αυτός παίζει λύρα και τραγουδά και είναι ξενιτεμένος στη Νέα Υόρκη:

Τρέχει το δάκρυ μου καυτό, πάνω στο πρόσωπό μου

Γιατί στα γλέντια δεν θωρώ, παιδιά, τον πρωτογιό μου.

Να παίζω και να τραγουδώ, μόνο αυτό μου μένει

Γιατί ’ναι η ηλικία μου πολύ προχωρημένη.

© Nikos G. Mastropavlos / eudemonia.gr

Στο μεταξύ είχε περάσει η νηστεία και οι μαγείρισσες ετοίμασαν μακαρόνια με τη σιτάκα, για να φάνε όσοι δούλευαν, αλλά και οι γλεντιστές. Και μετά άρχισαν πάλι οι μαντινάδες από τον Νεκτάριο:

Μπονεντινό μου ανέφαλο να μακροπορπατήξεις

Να πάει εις την ξενιτιά, για λίγο να φυσήξεις.

Δεύτερη μέρα του Σταυρού και στην αυλή γλεντούμε

Υπόσχεση θα δώσουμε του χρόνου να βρεθούμε.

© Nikos G. Mastropavlos / eudemonia.gr