Λιομαζώματα, ευχέλαιο από τον οργασμό του ελαιώνα

15 Δεκεμβρίου 2018 από τον Νίκο Γ. Μαστροπαύλο Leave a comment

Λιομαζώματα, λάδι, ψωμί, ελεοτριβείο στους Γαργαλιάνους.

Η ιεροτελεστία του λαδιού, των ευχών, των προσευχών, του χρίσματος, της κάθαρσης, τού καλλωπισμού, της τροφής, αιώνες τώρα, μοιάζει ίδια και απαράλλακτη στα αρχαία και σύγχρονα τοπία της ελιάς.

Κορμοί σαν τις ρυτίδες των γονιών μας, καθώς τους φαντάζεται ο ποιητής. Με όλη την αδρότητα και τη σοφία των καιρών που περνούν και της έγνοιας που την λένε αλλιώς και αγάπη. Οι ελαιώνες της πατρίδας μας, τα λιόδεντρα της καρδιάς μας. Το ένα από τα τρία συστατικά της Ελλάδας, μαζί με το αμπέλι και το καράβι, καθώς λέει ο μύστης των φύλλων της ελιάς, επίσης ποιητής. Μα, πρέπει να είσαι ποιητής για να μπορείς να μιλάς για τα δώρα των θεών, για τα αιθέρια έλαια, τις σπονδές, τις χοές και τις προσφορές. Να σε λένε Όμηρο, Σαπφώ, Αρχίλοχο, Ρωμανό, Παλαμά, Σεφέρη, Ελύτη, Ρίτσο για να μιλήσεις για τα σύμβολα του παλαιού και του νέου κόσμου.

Θέρος, τρύγος, σπορά, λιομαζώματα, οι ενιαύσιοι συναγερμοί της ζωής των ανθρώπων που ζουν αρμονικά με τη φύση, που παράγουν πραγματική και όχι εικονική ζωή. Και η ζωή είναι ταξίδι στον τόπο και τον χρόνο. Όσο κι αν εξελίσσονται οι «δέμπλες», που χτυπούν τον ελαιόκαρπο για να πέσει στα πανιά, από απλές φυσικές βέργες σε ηλεκτροκίνητους βραχίονες, η αίσθηση της λειτουργίας του λαδιού των ευχών, των προσευχών, του χρίσματος, της κάθαρσης, τού καλλωπισμού, της τροφής, είναι ίδια και απαράλλακτη, καθώς μπλέκονται τόσο ήσυχα τα αρχαία τοπία με τα σύγχρονα.

Λιομαζώματα σε μελανόμορφο αττικό αμφορέα που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο

Η ησυχία δίνει μια άλλη πνευματικότητα στα πράγματα. Αλλά τα λιομαζώματα συνεπαίρνουν ακόμη και τους ταγμένους στην σιωπή μοναχούς της Μονής του Αγίου Διονυσίου του εν Ολύμπω – πιο χαμηλά από το Θρόνο του Διός – και τώρα ακούμε τις φωνές τους καθώς μαζεύουν ενθουσιασμένοι τις ελιές στην Καναπίτσα, κοντά στα Πλατανάκια του Λιτόχωρου. Ακολουθούμε τις φωνές τους και τρέχουμε με τον πατέρα Πορφύριο – τον μάγειρο της Μονής – για να τους προλάβουμε όσο δουλεύουν ακόμη, εκείνος για να τους πάει προσφάι κι εγώ για να αρπάξω μια πολύ δυνατή εικόνα του λιομαζώματος. Οι μοναχοί, ενδεδυμένοι το σχήμα τους, τίναζαν τα λιόδεντρα πάνω στα πανιά για να πέσουν οι ελιές. Οι βιβλικές μορφές τους προβάλλουν ανάμεσα στα κλαδιά και κάνουν αυτήν την τελετουργία πιο ιερή απ’ ότι συνήθως είναι. Κάποιοι, μάλιστα, χρειάστηκε να ανέβουν και επάνω στα δένδρα. Βέβαια, είναι πολύ διαφορετικές οι μορφές των τεσσάρων νέων που εικονίζονται στον αρχαϊκό αμφορέα του Ζωγράφου του Αντιμένη του 530-510 π.Χ. (Βρετανικό Μουσείο) να μαζεύουν ελιές, αλλά η ομήγυρης των μοναχών γύρω από το δέντρο μου την θύμισε έντονα.

Λιομαζώματα, ελιές στο ελαιοτριβείο των Γαργαλιάνων.

Λιομαζώματα, το λάδι ρέει στο ελαιοτριβείο των Γαργαλιάνων.

Λιομαζώματα, λάδι, ελεοτριβείο στους Γαργαλιάνους

Τέτοιες εικόνες είναι «σπαρμένος» ο μεγάλος ελαιώνας στην όχθη του Ιονίου, από την Κυπαρισσία μέχρι την Πύλο. Ταξιδεύεις κατά το νοτιά ανάμεσα στην βαθυπράσινη και στη γαλανή θάλασσα και το είναι σου ποτίζεται από την ευωδιά της ελιάς που συνθλίβεται για να βγάλει το λάδι που έχει μαζέψει στο μικρό της σώμα. Η διαδικασία παραγωγής του λαδιού έχει εκσυγχρονιστεί. Πολλοί αιώνες πέρασαν μέσα σε λίγα χρόνια. Το άλογο, οι μυλόπετρες, το μάγκανο που έσφιγγε τα γεμάτα με πολτό της ελιάς πανιά. Τώρα στο υπερσύγχρονο ελαιοτριβείο του Συνεταιρισμού των Γαργαλιάνων οι ταινίες παίρνουν από τα μάτια σου τις ελιές και τις κρύβουν στον λαβύρινθο των αυτοματισμών. Όμως, αυτό που στο τέλος βγαίνει στο φως, είναι το πρασινοχρυσαφί, φρέσκο, λάδι, ίδιο και απαράλλαχτο με χίλια, δυο χιλιάδες, τρεις χιλιάδες χρόνια πριν, που διεγείρει στο νου σου την προσμονή για μια «καψάλα» – καψαλισμένο στη φωτιά ψωμί, βαπτισμένο στο καινούργιο λάδι – για το καλό.

Λιομαζώματα στον ελαιώνα των Γαργαλιάνων

Με μια «καψάλα» στο χέρι – καψαλισμένο ψωμί βουτηγμένο στο πρωτόλαδο – απολαμβάνεις και από το «μπαλκόνι» του λιοτριβιού και τη βαθυπράσινη «θάλασσα» των ελαιοδέντρων να κυματίζει μέχρι τη γαλάζια θάλασσα του Ιονίου. Στο ακρογιάλι στέκει ο Μάραθος και απέναντι από τα σπίτια, τις παλιές αποθήκες και το μικρό λιμανάκι με τα ψαροκάικα, ταξιδεύει σαν γιγαντιαίος κροκόδειλος ξαπλωμένος στα νερά, η νήσος Πρώτη. Το άγγιγμα του Φοίβου το ηλιοβασίλεμα στο σώμα του νησιού, είναι η πιο ξεχωριστή στιγμή του κύκλου του φωτός και της σκιάς σε αυτόν τον τόπο.

Η ίδια ατμόσφαιρα θα επικρατούσε στον ελαιώνα της Πύλου την εποχή της βεντέμας και πριν χίλια, δυο χιλιάδες, τρεις χιλιάδες χρόνια πριν. Ίσως και παραπάνω. Στη Σαντορίνη διατηρήθηκε μέσα στην ηφαιστειακή πέτρα ένα απολιθωμένο φυλλαράκι ελιάς που θρόιζε στο μελτέμι πριν πενήντα ή εξήντα χιλιετίες. Ξεστρατίζεις αμέσως μετά τη Γιάλοβα προς Πύλα για να δεις τον ελαιώνα μέχρι πέρα τον καθρέφτη της λιμνοθάλασσας, όπου καθρεφτίζεται αυτάρεσκα το Παλαιόκαστρο του Ναυαρίνου. Φαντάζεσαι τον βασιλιά Νέστορα να έχει στραμμένα τα νώτα του στο ανάκτορο και τη μεγάλη αποθήκη του λαδιού, στον Άνω Εγκλιανό της Χώρας, και να απολαμβάνει την ίδια εικόνα. Στο λουτρό του υπάρχει ακόμη στη θέση της η μεγάλη μπανιέρα από πηλό. Μπορεί να έριχναν μέσα και λάδι καθώς γνωρίζουμε από τις πινακίδες της Γραμμικής Β΄, της πρώτης ελληνικής γραφής, ότι το χρησιμοποιούσαν για καθαρισμό του σώματος και καλλωπισμό. Και οι γυναίκες και οι άνδρες. Ίσως και ο μυκηναίος γρύπας – πολεμιστής που ήταν θαμμένος μαζί με έναν ολόκληρο θησαυρό στα λιοχώραφα κοντά στο Ανάκτορο, πριν την εποχή του βασιλιά Νέστορα.

Λιομαζώματα, αιωνόβια ελιά από τον ελαιώνα του Κλεόβουλου του Λίνδιου στο Βάτι της νότιας Ρόδου.

Πέρα από τη Λίνδο, στις γειτονιές του νότου της Ρόδου, στο χωριό Βάτι, οι άνθρωποι δείχνουν με περηφάνια τις ηλικιωμένες ελιές, που λες και έχουν χαραγμένη βαθιά στον κορμό τους τη σοφία αιώνων, και λένε ότι αυτός ο ελαιώνας ήταν του Κλεόβουλου του Λίνδιου, ενός από τους επτά σοφούς του αρχαίου κόσμου. Δεν έχουν χειροπιαστές αποδείξεις για να σε πείσουν. Τους αρκεί ότι το πιστεύουν εκείνοι. Κι εμένα μου αρκεί η πίστη τους, γιατί δίνει ανάσα ζωής στο παρελθόν.

Λιομαζώματα, ο ελαιώνας του Λαέρτη στην Ιθάκη.

Ομοίως και στην Ιθάκη. Η παρουσία του Οδυσσέα είναι πολύ πιο έντονη στο νου και τη ψυχή των ανθρώπων, παρά στα ιστορικά τεκμήρια. Ένα μικρό όστρακο μόνο, αναγράφει επάνω του το όνομά του, «ευχήν οδυσσεί», αλλά ένας ολόκληρος ελαιώνας, στο δρόμο για την Ανωγή, φέρει το όνομα του πατέρα του: Ελαιώνας του Λαέρτη. Κι είναι αρκετό αυτό για να μετουσιώσει τα πράγματα, τις σκυφτές ελιές, τα λιθάρια, τον ήλιο που δύει στον δίαυλο μεταξύ Κεφαλονιάς και Ιθάκης.

Ο κλασικός Θόλος της Αθηνάς Προναίας προβάλλει μέσα από τα λιόδεντρα. Αυτό το εμβληματικό περιστύλιο είναι το «σήμα κατατεθέν» των Δελφών που έχουν στα πόδια τους έναν από τους πιο ειδυλλιακούς και φορτωμένο με μνήμες ελαιώνα του ελλαδικού χώρου. Ο Γιώργος Σεφέρης ανηφορίζει από τον κόλπο της Ιτέας προς τον «Ομφαλό της Γης», στα πρανή του δικόρυφου Παρνασσού, και στοχάζεται: «Είναι όμορφο να ξεκινάς από την ακρογιαλιά και να μπαίνεις μέσα στα λιόδεντρα κάτω από τις ασημένιες φυλλωσιές του Κρισαίου Κάμπου, συλλαβίζοντας, καθώς περνάς, τις ρυτίδες της πυκνής σύναξης των κορμών». Η ελιά είναι ιδέα, σκέψη, εικόνα, ευωδιά, γεύση, προσευχή. Νυν και αεί. Ακόμα στην Κύπρο χρησιμοποιούν σαν το λιβάνι τα ευλογημένα στην εκκλησιά επί σαράντα ημέρες ελιόφυλλα για να «καπνίσουν» τον γαμπρό, όταν βγαίνει από το σπίτι για να πάει να συναντήσει το ταίρι του. Αέναη ευλογία…

Λιομαζώματα, ευχέλαιο από τον οργασμό του ελαιώνα

Αφήστε μια απάντηση Ακύρωση απάντησης

Ακολουθήστε μας

Λιομαζώματα, ευχέλαιο από τον οργασμό του ελαιώνα

Αφήστε μια απάντηση Ακύρωση απάντησης

Ακολουθήστε μας

Οι πιο δημοφιλείς αναρτήσεις της κατηγορίας