Με φώναξε όταν με είδε να περνώ πρωί έξω από το σπίτι του και μου ανήγγειλε με ένα συνωμοτικό χαμόγελο: «Ξέρεις τι μα(γ)ειρεύγω σήμερο; Σμίνερα»… Ήξερε πως θα με ξεσήκωνε, όπως παλιά, όταν με προσκαλούσε να πάμε με τη βάρκα του, τον «Άγιο Δημήτριο» για μεγάλα ψαρέματα «Α(π)ό Κάτω Μερά» ή για μικρά, για δράκαινες έξω από τον Εμπορειό, με το μαγείρεμα της σμέρνας ή της σμινεριάς. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Μικρό αφιέρωμα στην καθαρή φύση. Το θέμα δεν είναι οι μη εξαιρετέες ρακές της ευτυχούς κατάληξης του καλού κατευόδιου στο γενέθλιο τέρμα της Άγονης Γραμμής, αλλά η γεύση που συνταιριάζεται και συναγελάζεται μαζί τους. Ξυλάγγουρα, νόστιμο ήμαρ, άρωμα καθαρότητας, τραγανή γεύση Μικρής Πατρίδας, άνυδρης, σκληρής σαν βράχος, πυρωμένης από τις ακτίνες του φλογερού στα μέρη του Νότου ήλιο, δροσισμένη μόνο από τις χαμηλές πτήσεις της ομίχλης του μπονέντη στις κορφές των ορέων, και του παραθαλάσσιου σύννεφου της αλισάχνης, που όλα τα νοστιμεύει πολύ πιο πέρα από την οριογραμμή του χειμερίου κύματος, μέχρι τα χωράφια στη Βρύση, στο Κατάρτι και στην Αμμούα που κάνουν αγγουριές. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Δεν έτυχε ποτέ να δω να το φτιάχνουν, ούτε, φυσικά, να το δοκιμάσω. Λογικό, αφού το μαγειρεύουν για να φάνε οι άνθρωποι που δουλεύουν μέρες πριν στα μα(γ)έρικα και μάχονται με τα μεγάλα καζάνια, τα χοντρά ξύλα, τους καπνούς και τις φωτιές, για να ετοιμάσουν τις εκατοντάδες μερίδες του φαγητού του γλεντιού. Κι εγώ δεν είχα πάει ποτέ στα μαγειρεία την παραμονή του πανηγυριού, όταν οι άνδρες εθελοντές στις παρανιστιές και οι γυναίκες στην κουζίνα, προετοιμάζουν τα τέσσερα συστατικά του πιάτου του γλεντιού και κυρίως το κρέας που απαιτεί πολύπλοκη διαδικασία. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Πορφύρες, μελανούρια, σκάροι, μανούρια, χταπόδια, αχινιοί, φούσκες, κακαβιές, κοχύλια, μάτια της θάλασσας. Ψαρέματα, βουτιές, φαγητά, ρακές, σκοποί της λύρας, μαντινάδες και γλέντια. Η «αγία τράπεζα» όπου λειτουργεί το καλοκαίρι στην Κάσο, ήταν και εξακολουθεί να είναι το παλιό λιμάνι του Εμπορειού. Ατέλειωτα καλοκαίρια για το μελαμψό από τον ήλιο σώμα και τα ξανθά, από τη «λάβρα» του μεσημεριού μαλλιά, και την δροσισμένη από την ανεμελιά και την αύρα της μητέρας θάλασσας, ψυχή. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Η ίδια η θάλασσα και η ζωή αντίκρυ του πελάγους είναι η κεντρική ουσία της. Η κακαβιά των ψαράδων και η μυθολογία της μοιάζει με απόσταγμα της γεύσης της ίδιας της ζωής τους, του κόσμου τους ολάκερου, που πάλλεται δίπλα ή μέσα στη θάλασσα. Όπως και η κακαβιά αποθεώνεται σε μεγάλη οικειότητα με τη θάλασσα και έχοντας ενσωματώσει εκτός από τη γεύση των ψαριών της και το ίδιο το σώμα της. Γιατί αυτή η κακαβιά που μαγειρέψαμε με τον τρόπο των ψαράδων στα Χοχλακούλια του Εμπορειού, είχε στο βάθος της και ατόφια θάλασσα. Ενσωμάτωνε, όμως, και μια μακρά ιστορία θαλασσινής ζωής και ψαράδικων περιπετειών. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Αυτά είναι φιγούρες των Νοτίων Σποράδων. Γευστικά τσαλίμια του συρτού ή της σούστας. Σαν την μικρή κόκκινη γαρίδα, αυτή που είναι γνωστή ως συμιακό γαριδάκι, αλλά στα άλλα νησιά επιμένουν να το λένε δωδεκανησιακό, αφού το ψαρεύουν παντού με κύρτους που ποντίζουν σε βάθη άνω των εκατόν πενήντα οργιών. Η Κάλυμνος, η Λέρος, η Σύμη, η Χάλκη, η Κάσος. Ένας μονολεκτικός στίχος ποιήματος τα ονόματά τους, μια έντονη απόλαυση, αρτυμένη με χίλιες δυο μνήμες και ιστορίες. Ακόμα και οι πέτρες των βυθών τους, έχουν ατόφια τη γεύση του πελάγους,  που απλώνεται στο στόμα σου σαν κύμα που μπουκάρει σε περίκλειστο κόρφο και τον πλημμυρίζει θάλασσα,  μόλις δαγκώσεις την χρυσοκοραλλένια, με μαβί περίγραμμα, σάρκα, που κρύβουν στην καρδιά τους. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Κοιτάζω τις φαρδιές μένουλες – αυτά τα μικρά ψαράκια που κουβαλούν στην πλάτη τους τις πιο λαμπερές αποχρώσεις του γαλάζιου – να ανεμίζουν ελεύθερα στις διαθέσεις του μελτεμιού• μια να ησυχάζουν και μια να «κολυμπούν» τρελά στον αγέρα, σαν να δέχτηκαν επίθεση από μεγάλο αρπακτικό ψάρι, όπως τους κυνηγούς που έχουν αρμαθιασμένους οι ηλιοκαμένοι νεαροί ψαράδες του Αιγαίου της εποχής του Χαλκού, στη μνημειώδη τοιχογραφία του Ακρωτηρίου της Θήρας. Όσο παρατηρώ τον τρόπο που έχουν αρμαθιάσει τη ψαριά τους, τόσο πείθομαι ότι υπάρχουν ανεξίτηλα χρωμοσώματα του Αιγαίου που με μαγικό τρόπο – που μπορείς και να τον πεις μικρό θαύμα – ρέουν μαζί με τις χιλιετηρίδες από γενιά σε γενιά στους ανθρώπους της θάλασσάς μας. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Η «λεσβιακή άνοιξη» μοιάζει να κρατά αιώνια, και «ακούς» πάντα την ευωδιά της, όπως συνηθίζουν να λένε το «μυρίζω» σε κάποια νησιά του Βορείου ή του Νοτίου Αιγαίου. «Έλα Δίκα λοιπόν από φρέσκο γλυκάνισο στεφάνια να ετοιμάσεις∙ κι επάνω στα μαλλιά σου που ’ναι χάρμα σωστό μ’ αέρινα δάχτυλα να τα φορέσεις∙» τραγουδά η Σαπφώ, σε ανασύνθεση και νεοελληνική απόδοση από τον Οδυσσέα Ελύτη, αμφότερων ιθαγενών της Λέσβου, διαφορετικών εποχών, αλλά ομοούσιας, αιωνίως επίκαιρης ευαισθησίας. Πίσω από τη Σκάλα Πολιχνίτου, στην ενδοχώρα του κόλπου της Καλλονής, στο Λισβόρι, ανθίζει ο γλυκάνισος, το καταλυτικό μυριστικό της μυθολογίας του ούζου, που τόσο πολύ ταιριάζει με το πανόραμα των οστράκων (λένε ότι ο κόλπος τρέφει έως και 28 είδη) στα τραπέζια που είναι ακουμπισμένα στην αμμουδιά, απέναντι στο ηλιοβασίλεμα. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Μαγειρεμένο στα ξύλα που φέρνει η θάλασσα, στους τόπους των πεταλίδων, αυτό το φαγητό μοιάζει να γεμίζει το στόμα και τη ψυχή από τη νόστιμη γεύση της νησιωτικότητας.

Νησιωτικότητα είναι η συμβολή δύο αντίρροπων κοσμογονιών, της θάλασσας και της στεριάς· λες και επάνω στη γραμμή της περιπαθούς συνεύρεσής τους σκορπούν στον γαλανό αιθέρα όλη τη θεογονική ενέργειά τους, που, αλλιώς, μπορούμε να την πούμε και μια ολάκερη ιδεολογία να βλέπεις και να ζεις τη ζωή. Ή, καλύτερα, τις δύο όψεις της ίδιας ζωής, αναλόγως, από που την κοιτάζεις. Από τη στεριά προς το πέλαγος ή από τη θάλασσα προς στις στεριές που αχνοσχεδιάζονται στους ορίζοντές σου. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Αντέχει χιλιετίες τώρα αυτό το νήμα που συνδέει το περιδέραιο των νησιών του νοτίου Αιγαίου – την Κρήτη, την Κάσο, την Κάρπαθο, τη Χάλκη, τη Ρόδο – που γλεντούν  στηρίζοντάς στα γόνατά τους τη χειροποίητη από τους ίδιους τους λυράρηδες, λύρα του Αρχιπελάγους. Μοιάζουν με κλίμακα που ανέβαιναν σκαλί-σκαλί, κόρφο-κόρφο, οι θρυλικοί θαλασσοκράτορες Μινωίτες για να φτάσουν στη μεγάλη στεριά της Ασίας (στην περιφέρεια της Ολύμπου στη βόρεια Κάρπαθο υπάρχει το τοπωνύμιο Ασία), σπέρνοντας τις παραδόσεις του αισιόδοξα θαυμαστού και απολαυστικού πολιτισμού τους. Και τώρα, εμείς, ζούμε και απολαμβάνουμε μια σύγχρονη έκφραση της μινωικής κουλτούρας, που η γεύση της μπορεί να συμπυκνωθεί συμβολικά σε ένα αντιπροσωπευτικό φαγητό, τους χοχλιούς της θάλασσας. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Η Κάρπαθος, μαζί με τη ψηλότερη κορυφή των Νοτίων Σποράδων, τη Λάστο, λες και αναδυόταν από την άχλη της γαλήνης. Όλα ησύχαζαν μέσα και γύρω από το λιμάνι, εκτός από εμένα και έναν αγουροξυπνημένο γλάρο, που άρχισε να κράζει αξημέρωτα. Ούτε το πλήρωμα του ωραίου τρεχαντηριού «Νικόλαος», από την Κάλυμνο, είχε ξυπνήσει ακόμη. Ο καπετάν Νικόλας, ο Γιάννης κι ο Αντώνης, εξαντλούσαν τα περιθώρια ανάπαυσης, πριν αρχίσουν μια ακόμη συνηθισμένη, κοπιαστική, ημέρα στη θάλασσα. Για εμένα, όμως, ήταν ξεχωριστή, και με ξεσήκωσε πιο νωρίς από την ώρα που μου είπαν να είμαι στο καΐκι, η αδημονία ότι θα με έπαιρναν μαζί τους για να λεβάρουν, με το πρώτο φως της ημέρας, τα δίχτυα που καλάρισαν από βραδύς.

Συνεχίστε την ανάγνωση…

Με την πρώτη μπουκιά, λες και απελευθερώνονται από την «πίντα» οι κάβοι της ανυπομονησίας για το ταξίδι της επιστροφής στη μικρή πατρίδα, και το ασημένιο τρεχαντήρι, φορτωμένο νόστο – τη ρίζα του νόστιμου – βάζει πλώρη για το κέντρο και τις άκρες του Αρχιπελάγους, από τη Λήμνο ως την Κάρπαθο και την Κάσο, με ενδιάμεσους σταθμούς την Αλόννησο, την Ικαρία, την Κύθνο, τη Μύκονο, τη Νάξο, τη Σίφνο, την Αμοργό, την Κίμωλο, τη Ρόδο. Μπορούμε να πούμε τα νησιά και αλλιώς· κασπακινό τη Λήμνο, μακαρούνες την Κάρπαθο, ντολμαδάκια την Κάσο, τόνο την Αλόννησο, σουφικό την Ικαρία, σφουγγάτα την Κύθνο, μελόπιτα τη Μύκονο, ρόστο τη Νάξο, μαστέλο τη Σίφνο, πατατάτο την Αμοργό, λαδένια την Κίμωλο, λακάνη τη Ρόδο. Γιατί ο τόπος έχει τη δική του γεύση που ακουμπά στέρεα στη στεριά. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Λένε ότι το πιλάφι του γάμου και του πανηγυριού δεν μπορεί να γίνει τόσο νόστιμο εκτός των κοινοτικών μαγειρείων. Λογικό, αφού σε μεγάλα καζάνια, επάνω σε φυσικές φωτιές που καίνε, μυρωδάτα, χοντρά ξύλα, βράζουν δεκάδες ενηλικιωμένα αμνοερίφια ή τα κόκκαλα από ένα ολόκληρο μοσχάρι, όταν το κρέας στο πιάτο του γλεντιού είναι «ρολό». Κι οι τηγανιτές πατάτες; Σε καμιά άλλη περίσταση δεν θα τις έτρωγες κρύες, με τόση όρεξη. Και το κρέας, να κρατάς στο χέρι το πιάτο και να αγωνίζεσαι να το κόψεις με πιρούνι. Κι οι ντολμάδες; Τόσα χέρια τους τυλίγουν, και έμπειρα και άπειρα· αυτή η σύναξη των γυναικών είναι η μεγάλη ευκαιρία για τη μύηση της επερχόμενης γενεάς. Κι όμως, όλα είναι τόσο νόστιμα, που αναδακρυώνεις όταν τα αναλογίζεσαι και  σε γεμίζουν νοσταλγία. Είναι η διάθεση απέναντι στα φαγητά-ταυτότητες που τα καθαγιάζει. Κι η ιδεολογία τους, που γίνεται να αναδυθούν, σχεδόν ατόφιες, και από τα καζάνια στο οικογενειακό μαγειρείο, εφέτος, που τα πραγματικά, συλλογικά, πανηγύρια, έχουν ανασταλεί. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Όταν ήμασταν παιδιά παίζαμε με τα κόκαλα των σουπιών. Τα φορτώναμε τόνους όνειρα, καρφώναμε στην κουβέρτα τους ένα ασπρόμαυρο φτερό γλάρου, και τα αφήναμε στους γιαλούς να ταξιδέψουν για μακρινές στεριές. Τώρα, καθώς αγωνιζόμαστε να μείνουμε παιδιά, που δεν έπαψαν ποτέ να περιδιαβάζουν εκείνους γιαλούς στις όχθες του Καρπάθιου πελάγους, παίζουμε με τα σουπιοκόκαλα, φορτώνοντάς τα σουπιοπίλαφο και, πάντα, όνειρα. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Ναι, ήταν, όντως, ένα μικρό πανηγύρι στη χάρη της μπουνάτσας και των αρχέγονων παραδόσεων των τροφοσυλλεκτών ανθρώπων των ακτών. Αυτή η ψαρευτική εξόρμηση ήταν πολύ διαφορετική από τις αυστηρές και με μεγάλες προσδοκίες των ανδρών ψαράδων, καθώς ήταν πάνδημη, αφού συμμετείχαν και γυναίκες και παιδιά που μπορούσαν να περπατήσουν νύχτα χωρίς φεγγάρι, με λιγοστό φως, στα αιχμηρά βράχια της ακτής. Γιατί αυτό είναι προϋπόθεση για το επιτυχημένο πυροφάνι. Σε αντίθεση με τους αχινούς που είναι αυγομένοι στο γέμισμα του φεγγαριού, τα καβούρια και τα ψάρια που γυαλώνουν τη νύχτα, αιφνιδιάζονται πιο εύκολα τις ασέληνες νύχτες.

Συνεχίστε την ανάγνωση…

Για τους περισσότερους είναι ενόχληση στη θωριά αλλά και στις δραστηριότητες στη θάλασσα. Για τους ψαράδες είναι αλίευμα χωρίς εμπορική αξία. Κανείς δεν θέλει να αγοράσει ένα φιδόμορφο ψάρι, με στόμα γεμάτο κοφτερά δόντια, που μόνο ανατριχίλα μπορεί να προκαλέσει στον θεατή. Πόσο μάλλον να το βάλει και στο τσουκάλι του. Κι όμως, εκείνοι που ξέρουν ορκίζονται στη νοστιμιά της. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Όταν ήμασταν παιδιά, στο νησί, ο χόντρος δεν εμφανιζόταν στο τραπέζι μας. Οπωσδήποτε θα υπήρχε παλαιότερα (στη Λέσβο διασώζεται ακόμη στο τελετουργικό φαγητό κισκέκ) και θα τον έσπαγαν με τον χερόμυλο, όπως ακόμη «κόβουν» το φάβα. Εμείς, τα παιδιά των πρώτων τάξεων του Δημοτικού, μετά τα μέσα της δεκαετίας του ‘60, το μάθαμε στο κρατικό «συσσίτιο» όπως το λέγαμε. Για δυο-τρία χρόνια, παίρναμε πρωινό στο σχολείο, και μετά το πέρας των μαθημάτων καθόμασταν στις τάβλες της «σάλας», του μεγάρου που γίνονταν τα πανηγύρια, και τρώγαμε πλήρες γεύμα. Δυο φορές την εβδομάδα είχαμε χόντρο (όπως τον αποκαλούν στην Κρήτη ή πλιγούρι όπως το μάθαμε εμείς), που δεν μας άρεσε καθόλου. Εγώ, θυμάμαι σαν τώρα, ότι «σκότωνα» το χρόνο που έπρεπε υποχρεωτικά να καθίσουμε στο τραπέζι, «ζωγραφίζοντας» μέσα στο γεμάτο πιάτο με το κουτάλι τον Ιορδάνη ποταμό, όπως τον ξεσηκώναμε από την εικονογράφηση του βιβλίου των θρησκευτικών. Συνεχίστε την ανάγνωση…