Βασανίζοντας την αιώνια σχέση μας με τη θάλασσα στην ακρογιαλιά, σπουδάζαμε χωρίς να το ξέρουμε τις απαρχές της τροφής των ανθρωπίδων προγόνων μας. Αλήθεια, γιατί από αυτήν εδώ τη θέση, στο μέτωπο του γαλήνιου έως και θυελλώδους έρωτα του πελάγους με τη στεριά, απελευθερώνεται ο νους και ταξιδεύει πέρα από τις γραμμές των οριζόντων, στις αόρατες περιοχές του χάρτη των αισθήσεων και των ιδεών; Γιατί άρεσε, πάντα, στους ανθρώπους να περιδιαβάζουν την περιγιαλιά, να σεργιανούν δίπλα στη θάλασσα; Εμάς, πάντως, συνάρπαζε η εξερεύνηση στα βράχια με τις μικρές θάλασσες στις κοιλότητές τους – «αρούς» τους λέγαμε και δεν βρήκα άλλη ελληνική λέξη να τους περιγράφει – που γέμιζαν όταν το κύμα ήταν ψηλό και δεν μπορούσαμε να πλησιάσουμε, γιατί ακολουθούσαμε προαιώνια ένστικτα και κυνηγούσαμε μικρά κοχύλια στην αρχή, μετά πεταλίδες, μετά ακίνδυνα μικρά καβούρια, μετά διάφανες γαρίδες,  κεφαλόπουλα και μετά σκληρές καβουρομάνες με πολύ ισχυρές δαγκάνες. Κάπως έτσι δεν θα λειτουργούσαν και οι πρώτοι ανθρωπίδες που περιδιάβαζαν την ακρογιαλιά για να εξερευνήσουν τα όρια του διαιτολογίου τους; Συνεχίστε την ανάγνωση…

Ανακαλύψαμε τον κόσμο παίζοντας στην ακρογιαλιά, όχι μόνο εμείς, τα παιδιά των νοτίων θαλασσών, εν δυνάμει θαλασσοπόροι, αλλά και οι πρώτοι άνθρωποι. Όλες οι μεγάλες πορείες προς τις σπουδαίες ανακαλύψεις και τις αποκαλύψεις ξεκινούν από έναν μικρό περίπατο στην ακροθαλασσιά, στην πιο γοητευτική και συναρπαστική συνεύρεση των μεγάλων δυνάμεων της ζωής, του πελάγους, της στεριάς, του αγέρα και των ονείρων. Και τα δικά μας όνειρα απέπλεαν από το μικροσκοπικό λιμανάκι της Μπούκας, στη σκιά του καμπαναριού με το ρολόι του Αγίου Σπυρίδωνα, πριν ακόμη μάθουμε να παγιδεύουμε στις χούφτες μας τις διάφανες γαρίδες, να ψαρεύουμε  με γυάλα και ζυμάρι τα κεφαλόπουλα, να ανακαλύψουμε ότι κάτω από τις πέτρες υπάρχουν καβουράκια και να μάθουμε ότι οι πεταλίδες «βγαίνουν» αν τις χτυπήσεις με μια πέτρα. Οι χοχλιοί, τα θαλασσινά σαλιγκάρια, ήταν εκεί – ειδικά αν υπήρχε «νεροφιδιά», είχαν, δηλαδή, τραβηχτεί τα νερά από τη μπουνάτσα – ακίνητοι, διατεθειμένοι να τους μαζέψουμε. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Σε εμάς το λίγο είναι πολύ. Σε αυτό το ακρωτήρι που εισχωρεί ατίθασο στη Μεσόγειο και σκορπά τα θραύσματα της πανηγυρικής εισόδου του στην πιο ατμοσφαιρική άκρη της, το ελληνικό αρχιπέλαγος, ποτέ το πλήθος δεν ήταν η κρίσιμη μάζα, αλλά, το, σχεδόν, ηρωικό ελάχιστο. Το μέγα είναι, απλώς, συνθετικό της μεγαλοσύνης, που, εδώ, ταιριάζει με το μικρό, κι αυτό με τη σειρά του χωρά στο ανθρώπινο μέτρο. Κι εμείς , πολίτες των μεγαλοδύναμων μικρόκοσμων, ευφραινόμαστε από τα λίγα και εξαιρετικά νόστιμα καλά των μικρών στεριών και της μεγάλης θάλασσας, στήνοντας ένα μικρό ή και μεγάλο, χαρμόσυνο πανηγύρι, κάθε φορά που βρισκόμαστε γύρω από το στρωμένο τραπέζι και τσουγκρίζουμε τα επίσης μικροσκοπικά ποτηράκια μας με τη φλογερή ρακή ή σούμα, ή το ούζο. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Θυμάμαι, ο αγροτικός ιατρός που υπηρετούσε τότε – μέσα της θρυλικής δεκαετίας του 1960 – στο νησί, με προέτρεψε να ξαπλώσω στο κρεβάτι και να ξεκουμπώσω το θερινό πουκάμισό μου για να με ακροαστεί. Το έκανε, τελικά, η μητέρα μου, γιατί εγώ κρατούσα ερμητικά κλειστές τις χούφτες μου. Ο θεράπων το πρόσεξε και ζήτησε να δει τι κρατούσα με τόσο ζήλο. Στη μια είχα έναν μικροσκοπικό αστερία και δυο χοχλιούς της θάλασσας, και στην άλλη ένα καβουράκι και μια πεταλίδα. Αυτό το θερινό κρύωμα και η επίσκεψη στον γιατρό, ήταν, για μένα, η ευκαιρία να κατεβούμε κοντά στη θάλασσα, με κοντό παντελόνι και πλαστικά πέδιλα, ό,τι πιο βολικό να εξερευνάς τους αρούς, όση ώρα η μητέρα θα έκανε άλλες δουλειές, πριν πάμε στο ιατρείο. Και μέσα στις παλάμες μου έκλεινα τους κόπους, αλλά και τις γνώσεις αυτής της εξερεύνησης.

Συνεχίστε την ανάγνωση…

Είναι άγνωστη λέξη, όσο και άγνωστη γεύση, που ακούγεται και υπάρχει, αποκλειστικά, εντός των κύκλων των ρεκτών των γευστικών μυστηρίων της βαθιάς νησιωτικότητας. Ακούσαμε τους Μυκονιάτες συντρόφους να αποκαλούν τη σακούλα με το μελάνι που έχει το χταπόδι στην «κουκούλα» του, ολό, τους φίλους από την Κάλυμνο να την ονοματίζουν λολό, αλλού να μιλούν για θολό, αλλά, εμείς, στην νοτιοανατολική άκρα του Αιγαίου, τη λέγαμε αλό. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Αυτή η εικόνα έμεινε ανεξίτηλη στο νου μου και έρχεται και ξανάρχεται κάθε φορά που ξεμπαρκάρω στην Αίγινα. Δεν είναι μόνο η δύναμη της μνήμης, αλλά και του τοπίου, καθώς το «Αιάκειον», το αριστοκρατικό ζαχαροπλαστείο, είναι από τα πρώτα στέκια που συναντάς μόλις αποβιβαστείς από τα ταχύπλοα επιβατικά και πιάνεις την προκυμαία. Ήταν αρχές Αυγούστου, μεσημέρι, πριν από αρκετά για να μυθοποιήσουν τη στιγμή έτη, που ο Γιάννης Μόραλης κατέβαινε «στο γραφείο του», όπως ο ίδιος έλεγε, για να απολαύσει ένα μπακλαβαδάκι με αμύγδαλα και καφέ εσπρέσο. Ο Δάσκαλος ήταν η ιδιαίτερη πινελιά σε ένα έργο τέχνης που συνέθεσαν τόσοι και τόσοι συγγραφείς, ζωγράφοι, γλύπτες, κεραμίστες, οι οποίοι, κατά καιρούς, φιλοτέχνησαν το πορτραίτο αυτού του ατμοσφαιρικού νησιού του Αργοσαρωνικού. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Θυμάμαι τον Παπά του Ντελή. Δεν ήταν πραγματικός παπάς, αλλά καμιά φορά στην Κάσο τον Νικόλα τον λένε Παπά. Ήταν το μικρό του όνομα. Και πολλοί άλλοι θα τον θυμούνται, γιατί πρωταγωνιστούσε στους γάμους και τα πανηγύρια, παίζοντας βιολί. Μάλιστα στους γάμους ήταν απολύτως απαραίτητος γιατί πάνε τον γαμπρό στο σπίτι της νύφης και μετά στην εκκλησία υπό τους ήχους του βιολιού που με τη συνοδεία λαούτου παίζει το εμβατήριο «μαρς». Εγώ όμως τον θυμάμαι αλλιώς. Ήταν φίλος του πατέρα μου, είχαν μαζί την «Ευδοκία», μια ξύλινη ψαρόβαρκα. Την είχαν τραβηγμένη στον Ημπορειό και όταν ήταν μπονάτσα την έριχναν στη θάλασσα και πήγαιναν για ψάρεμα. Το σύνθημα ότι ο καιρός ήταν καλός, ήταν ένα χτύπημα του Παπά του Ντελή στο παράθυρο του δωματίου που κοιμόταν ο πατέρας μου. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Το πιλάφι είναι αριστοκρατικό φαγητό, καθώς το ρύζι συμβολίζει πλούτο υλικών αγαθών αλλά και συναισθημάτων. Γι αυτό βρίσκεται στο κέντρο του συμποσίου της χαράς και του γλεντιού, στους γάμους και τα πανηγύρια, στο Τόξο της Λύρας στη νοτιοανατολική άκρα του Αιγαίου, στην Κρήτη, στην Κάσο, στην Κάρπαθο. Μόνο στην Κάσο όμως βάζουν κανέλα στο πιλάφι, προφανώς γιατί εδώ έφερναν τα καράβια αυτό το εξωτικό, μυρωδάτο, ξύλο που έδινε στο παραδοσιακό φαγητό του νησιού γεύση κοσμοπολιτισμού, από αυτήν που αρωματίζει ολόκληρη την κουλτούρα ενός αγαπημένου βράχου. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Ο παστός μπακαλιάρος, αν και έλκει την καταγωγή του στην ανοιχτή θάλασσα, πέρα από τις Ηράκλειες Στήλες της Μεσογείου, εν τούτοις έχει ενσωματωθεί πλήρως στην οικονομία των παραδοσιακών κοινωνιών του Αιγαίου και στο τραπέζι τους, ακόμη και στο απλωμένο τραπεζομάντηλο στην άκρη του χωραφιού, κάτω από τη μονάκριβη χαρουπιά, τώρα τον Ιούνιο, στο μεσημεριανό διάλειμμα της πανστρατιάς του θέρους. Πληθωρικός και χορταστικός μπακαλιάρος με μακαρόνια, κατά γης, σε ένα μισοθερισμένο χωράφι στη Μήλο. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Ψαρόσουπα βάλσαμο για τις κακουχίες στη ζωή στη θάλασσα και επίσημο, επινίκιο, φαγητό για την ευόδωση του νόστου, στο τέλος του μεγάλου ταξιδιού, μέχρι το άνοιγμα του νέου κύκλου των βασάνων της ζωής στη θάλασσα. Κι αυτή η καλή ώρα της τελετουργικής ψαρόσουπας για τον καπετάν Μηνά ήρθε μετά έντεκα μήνες ταξίδι στους ωκεανούς και η αδελφή μου, η Ευδοκία, και όλοι η οικογένεια των καλωσόρισε στο νησί με τον παραδοσιακό τρόπο. Με ένα εμβληματικό φαγητό, με εξαιρετική, συμβολική, νοστιμιά, καθώς το νόστιμος, κατάγεται κατευθείαν από τον νόστο, τη λαχτάρα της επιστροφής στο νησί. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Είναι κάτι μικρά αρτοποιήματα γεμισμένα με χλωρή μυζήθρα, που μόλις τα δοκιμάσεις σε κυριεύει η λαμπρή αίσθηση της μεγάλης γιορτής, το αστραφτερό λευκό των σοκακιών, η ευωδιά της άνοιξης, το αισθαντικό Θείο Πάθος, το πανηγυρικό άρωμα της ζύμης που ψήνεται, το μελένιο «νόστιμον ήμαρ» πασπαλισμένο με εξωτικές νότες κανέλας. Χωρίς αυτά η Μεγάλη Εβδομάδα δεν θα είχε ιδιαίτερη γεύση και η προσμονή της απελευθερωτικής Ανάστασης θα ήταν υποτονική. Πάσχα σημαίνει ζυμώματα, και Μεγάλη Εβδομάδα μεγάλα φουρνίσματα. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Στο τόξο της λύρας – στην Κρήτη, στην Κάσο και στην Κάρπαθο – σημαίνουν την άνοιξη οι αγκινάρες, που σηκώνουν τα κεφάλια τους επάνω από τις ξερολιθιές, στους γύρους των τοιχισμένων κήπων. Αγκινάρες ημιάγριες, ελαφρώς εξευγενισμένοι απόγονοι των άγριων που προτείνουν απειλητικά τα σκληρά αγκάθια τους αδέσποτες στα βουνά. Όλη αυτή η αγριάδα βγαίνει στη γεύση τους και μας θυμίζει τη νοστιμιά του πικρού που σπεύσαμε να απεμπολήσουμε από τη διατροφή μας, μαζί με τις αναμνήσεις μας από το αρχέγονο τροφοσυλλεκτικό στάδιο που έζησε το είδος μας εκατομμύρια χρόνια. Ευτυχώς που υπάρχουν και οι αγκινάρες, που όσο τροφαντές και περιποιημένες τις καλλιεργούμε τώρα, διατηρούν την ημιάγρια φύση τους και μας ξυπνούν εποχές που η τροφή ήταν εναρμονισμένη με τη φύση. Κι αυτές οι αγκινάρες, την Μεγάλη Εβδομάδα, είναι ακόμη πιο νόστιμες. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Από το πιο μεγάλο, το κύμα που ποτέ δεν ησυχάζει, μέχρι τα άπειρα μικρά που εκρήγνυνται σαν φαντασμαγορική αστροβροχή, η θάλασσά μας, είναι σπαρμένη θαύματα και μάγια. Μια λέξη που κατάγεται κατευθείαν από τη λαλιά του Ομήρου, χιλιάδες χρόνια τώρα, επιμένει με σθένος να ακούγεται στους μοντέρνους καιρούς μας σε μια αλίκτυπη, βραχώδη έξαρση στη συμβολή της Μεσογείου με το Αιγαίο, μόνον εκεί, σαν τις ενδημικές σαύρες των μικρών τόπων, ή το άνθος των βραχονησίδων στην άκρη του όρμου του Βάι και στο πολύνησο της Κάσου. Και μόνο το όνομά τους, οι μαζιριές των μητάτων της Κάσου, είναι μια σπουδαία, άυλη, πολιτισμική κληρονομιά. Αλλά δεν είναι μόνον αυτό. Δεν είναι, κυρίως, αυτό. Επί της ουσίας, και οι ίδιες αυτές καθαυτές και η αρχέγονη διαδικασία παραγωγής τους, είναι εξαιρετική γευστική υλική πολιτισμική κληρονομιά. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Ο Θεός κρύβεται στα μικρά και ταπεινά. Κι οι οβριές και τα άγρια σπαράγγια είναι ταπεινά βλαστάρια, αδέσποτα, που ξεπετάγονται και μεγαλώνουν θεομόναχα στους τράφους και τις ρεματιές, σε τόπους υγρούς και σκιερούς μόνο με τη φροντίδα του Θεού, άγρια, χωρίς να τα σπέρνει και να τα καλλιεργεί κανένας. Ο Γιώργος Σεφέρης που μας δίδαξε τη μεγαλοσύνη των ταπεινών πραγμάτων, μας υπενθυμίζει στο «Θερινό Ηλιοστάσι»: «Ο θαλασσινός άνεμος κι η δροσιά της αυγής  / υπάρχουν χωρίς να το ζητήσει κανένας». Όμως, η αλήθεια είναι, ότι οι οβριές – αβρωνιές τις λένε στην Κρήτη, αρβουνιές στην Πιερία – και τα σπαράγγια,  δεν είναι εντελώς μόνα. Έχουν και την συμπαράσταση των θάμνων που τα προστατεύουν και τα υποστηρίζουν για να υψώσουν το κυπαρισσοειδές ανάστημά τους τα σπαράγγια, και το πιο δενδροειδές οι οβριές, προς τον ουρανό, ο οποίος την εποχή που μεγαλώνουν αρχίζει να παίρνει το πλέον λαμπερό, ανέφελο, γαλανό χρώμα του. Είναι που προβάλουν στον επάνω κόσμο μαζί με την Περσεφόνη, αντάμα με την άνοιξη. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Ήταν καλοχρονιά εφέτος για τα τσίπουρα από άγρια κούμαρα. Τα καζάνια στους παραδοσιακούς οικισμούς του Κάτω Ολύμπου πήραν, ξανά, φωτιά από τις 5 έως και τις 19 Μαΐου, και ένα πολύ ιδιαίτερο φυσικό απόσταγμα, μυρωδάτο και δυναμικό, στάλαζε υπομονετικά, αποταμιεύοντας τον φλογερό χαρακτήρα του, για να τον απελευθερώσει στις κατανύξεις στη χάρη της παρέας και στην ιεροτελεστία του επίσημου ποτού τις συντροφιάς, που δένει τους συμμέτοχους με ευφρόσυνους δεσμούς, ευλογημένα μοιράσματα και δοξολογίες της ζωής. Μήνες ζυμώνονταν οι άγριοι καρποί της κουμαριάς – που μεγάλωσαν στις κλιτύες του θεϊκού όρους χωρίς να τους το παραγγείλει κανείς παρά η φύση τους μοναχά – μέχρι να έρθει η καλή ώρα τους και να βράσουν στο καζάνι για να επιτελέσουν τον θεάρεστο προορισμό τους. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Ακάνοι; Πάγκαλοι; Τι μπορεί να σημαίνουν αυτά τα ονόματα; Ας τους πούμε ασκολύμπρους για να συνεννοηθούμε. Αλλά και πάλι, αυτό το εξωτικό – με την έννοια του άγνωστου και του ανοίκειου – άγριο και επιθετικό βλαστάρι, είναι γνωστό έως και οικείο, παρά τα αγκάθια του, για τη νοστιμιά του, στο τόξο της λύρας, στην Κρήτη, κυρίως, αλλά και στην Κάσο και την Κάρπαθο, και όπως προσφάτως μάθαμε και στην Κύπρο, που αν και δεν γλεντά με λύρα, αλλά με βιολί, βρίσκεται επάνω στην προέκταση αυτού του τόξου ήδη από τους μινωικούς χρόνους. Στην Κρήτη τους λένε ασκολύμπρους, αλλά στα Χανιά μετατοπίζουν μερικές θέσεις μπροστά το «ρ» και τους αποκαλούν ασκρολύμπους. Στην Κάσο τους λένε ακάνους, φαντάζομαι και στην Κάρπαθο, και στην Κύπρο πάγκαλους, τους οποίους τρώνε με λάδι και λεμόνι. Συνεχίστε την ανάγνωση…

Ναι! Έχει διασωθεί μια αγκιναριά στην Άλωνα στην Κάσο. Όχι στον κάτω γύρο, που τον είχε φυτέψει όλον ο πάππους ο Χριστόφορος, αλλά στον πάνω, από εκείνες που φύτεψε ο πατέρας μου, ο Γιώργης· δίπλα στα μαρτοτούλου(δ)α – μανουσάκια τα λένε αλλού – αυτά τα ευωδιαστά κρινάκια που έχουν ήδη δώσει τα άνθη τους με το πρώτο σκίρτημα της άνοιξης. Μία αγκινάρα έχει σηκώσει για τα καλά απέναντι στο ηλιοβασίλεμα τη μεγάλη «κεφαλή» της και είναι ώριμη για να κοπεί. Γύρω της, άλλες τέσσερις μικρότερες, οδεύουν υπομονετικά προς την ωριμότητα. Όταν ωριμάσουν κι αυτές θα τις μαγειρέψω με την παραδοσιακή συνταγή της Κάσου, αγκινάρες γεμιστές με ρύζι και μάραθο που φυτρώνει αδέσποτος στο «απλάι» που έπαιζα τα πρώτα χρόνια της ζωής μου. Έκοψα τη μεγάλη αγκινάρα για να βοηθήσω τις άλλες να μεγαλώσουν κι αυτές. Έχουν, όμως, ακόμη αρκετές ημέρες δρόμο μπροστά τους.

Συνεχίστε την ανάγνωση…

Είναι ζυμωμένα και πλασμένα με την ιδεολογία και τη χάρη της παλιάς νοικοκυράς. Ειδικά τα λαμπριάτικα καλιτσούνια, γλυκά και φινετσάτα σαν ένα μικρό τριανταφυλλάκι, χερικό της κυρίας Νίνας Καραπιδάκη• η υπογραφή της. Είναι παραδοσιακή συνταγή της Κρήτης, την έχω από τη μάνα μου, αλλά το σχέδιο το κάνω, εγώ, αλλιώτικο, για να είναι πιο όμορφα, μας είπε καθώς μας φίλευε με αυτά τα φοβερά καλιτσούνια στην Αθήνα. Αλλά, συμπλήρωσε, δεν σας λέω τη συνταγή εδώ. Θα την κάνουμε να τη δείτε στον τόπο τους. Συνεχίστε την ανάγνωση…